Библиотека | Boshqalar | Muttahamning parvozi (I- qism)
ekvivalent — miyasi gʻovlab ketgan Dizmaning peshanasini ter qopladi.
U ovozini chiqarib oʻqib koʻrdi, biroq buning ham foydasi tegmadi. Oʻzi oʻqiyotgan jumlalarning mazmuni miyasidan chiqib, havoga uchib ketaverardi. Nikodim stol yonidan sapchib turdi-da, mushti bilan boshiga urganicha, hisob-kitob daftarlariga lan’at oʻqib, xonada u yoqdan-bu yoqqa yura boshladi.
— Tushunishim kerak, — derdi u qaysarlik bilan, — bu ishning tagiga yetishim lozim, boʻlmasa holimga voy.
U yana oʻtirib oʻqiy boshladi, yana sapchib oʻrnidan turdi.
— Yoʻq, behuda urinyapman.. Miyam yorilsa yoriladiki, ammo bu la’nati ishning tagiga yetolmayman.
U vannaxonaga borib, sovuq suvning joʻmragini ochdi-da, «Yordami tegarmikin yoki yoʻqmi?..» deya oʻylaganicha bir necha minut boshini suvga tutib turdi.
Buning ham nafi tegmadi. U tuni boʻyi qogʻozlar ustida muk tushib oʻtirib chiqdi. Biroq shuncha urinishlarining natijasi qattiq bosh ogʻrigʻi boʻldi, xolos. U Koborovo xoʻjaligi haqida bir oz tasavvur hosil qildi. Ammo bu tasavvur shunchalik yuzaki ediki, ish yuritish u yoqda tursin, hatto Kunitskiy bilan gaplashish uchun ham kamlik qilardi.
«Nima qilmoq kerak axir?»
Nikodim uzoq oʻylab, osonlikcha jon bermaslikka ahd qildi.
«Ish boshlashni paysalga solaman, bu orada, balki, bir joydan najot yoʻli topilib qolar».
Kunitskiy hisob-kitob daftarlari uyulib yotgan stol yonida boshini changallab oʻtirgan Dizmaning yoniga kirganida soat toʻqqiz boʻlgan edi.
— Azizim, pan Nikodim, — deya qichqirdi chol goʻyo ranjigandek boʻlib, — nima qilyapsiz oʻzi! Mutlaqo uxlamabsiz-ku, axir! Mehnatsevarlik ham evi bilan-da, sogʻliq ham kerak-ku odamga.
— Balo ham urmaydi menga, — toʻngʻilladi Dizma. — Ishni boshlaganimdan keyin uni oxiriga yetkazishim kerak.
— Juda qaysar ekansizu... Xoʻsh, qalay?
— Hech nima deyolmayman.
— Azizim, pan Nikodim, chindan ham ishlar juda batartib-a? Aniq, loʻnda, sarishta...
Dizma soʻkib yuborishiga sal qoldi.
— Chindan ham hammasi batartib ekan, — dedi u gʻijinib...
— Nima? Rosti bilan-a? Hamma ishni oʻzim qilaman. Bu mexanizmniig ipidan-ignasigacha menga besh panjadek ma’lum. Shu boisdan ham xizmatchilarimdan birontasi meni aldab ketolmasligiga imonim komil. Endi har qalay ishni yigʻishtiring. Hozir nonushta qilamiz. Hali ish uchun vaqtingiz koʻp, bugun siz bilan hech qayoqqa bormaymiz. Qogʻoz fabrikasida qurilish komissiyasining majlisini oʻtkazishim kerak, soʻngra Kotiluvkadagi oʻrmonni koʻrgani boraman.
Nikodim bilan Kunitskiy yemakxonaga kirib borishganida, xonimlar ularni kutib oʻtirishgan edi.
— Voy, muncha rangingiz oqarib ketibdi!.. — deya gap qotdi pani Nina.
— Bir oz boshim ogʻriyapti.
— Bir tasavvur qiling-a, — deya sannay ketdi Kunitskiy, — pan Nikodim mijja ham qoqmabdi. Tuni bilan hisob-kitob daftarlari ustida oʻtirib chiqibdi.
— Balki bosh ogʻrigʻi dori icharsiz? — soʻradi Nina.
— Foydasi tegarmikin...
— Iching, ancha yengil tortasiz.
U xizmatkorga dorilar solingan qutichani keltirishni buyurdi. Shundan soʻng Dizma taxir dorini ichishga majbur boʻldi.
— Bilasizmi, Nina, — dedi Kasya, — pan Dizma menga bil'yard oʻynashni oʻrgatadigan boʻldi.
— Siz bil'yardni yaxshi oʻynaysizmi?
— Oʻrtacha, — javob qildi Nikodim. — Bir vaqtlar yaxshi oʻynardim.
— Balki, mashqlarni nonushtadan soʻng boshlarmiz? — deya taklif etdi Kasya.
— Men esa sizlarni tomosha qilaman, — qoʻshimcha qildi Nina.
— Xo-xo, — kulib yubordi Kunitskiy, — pan Nikodimni mendan butunlay tortib olmasanglar, deb qoʻrqib qoldim.
— Erim sizni bizdan qizgʻanyapti, — deya jilmaydi Nina. Dizmaga ayol unga xayrixohlik bilan qarayotgandek tuyuldi.
«U juda mehribon boʻlsa kerak», — xayolidan oʻtkazdi Nikodim.
Kunitskiy nonushta qilib boʻlishgani zahoti ular bilan xayrlashdi-da, pildiraganicha oʻzini kutib turgan avtomobil' tomon yoʻl oldi.
Kasya bil'yardni oʻyinga hozirlashni buyurgach, ularning uchovi bil'yardxonaga oʻtishdi.
Mashq Dizmaning kiyni qanday ushlash lozimligini koʻrsatishidan boshlandi. Soʻngra u soqqani qanday urish lozimligini tushuntirdi.
Kasya hammasini tez oʻrgandi: uning qoʻli baquvvat, koʻzi ham moʻljalni toʻgʻri olardi.
— Siz hali juda yaxshi oʻynaydigan boʻlasiz, — dedi Dizma. — Faqat bir oz mashq qilishingiz kerak.
— Demak, Kasya ziyrak shogird ekan-da? — deya soʻradi Nina.
— Ha, kiyni birinchi marta ushlagan odam sifatida juda yaxshi oʻynadi.
— Bil'yard oʻyinida eng qiyini nima? — soʻradi Kasya.
— Karambol'.
— Iltimos, koʻrsating,
Dizma soqqalarni stol ustiga tikdi.
— Marhamat, qarang, — dedn u, — endi men oʻz soqqamni shunday uramanki, u borib ketma-ket ikki soqqaga uriladi.
— Bunday boʻlishi mumkin emas: ular bir chiziqqa joylashmaganku, axir.
— Xuddi shuni karambol' deyishadi-da, — deya jilmaydi Nikodim, ayollarni qoyil qoldirganidan mamnun boʻlib. — Uning butun siri soqqaning turli joyda stol chetiga urilib, yoʻnalishini oʻzgartirishida. Karambol'. mana bunaqa boʻladi.
U soqqani kiy bilan asta urgan edi, karambol' hosil boʻldi-qoʻydi. Xonimlar buni koʻrib lol qilishdi.
— Axir bu geometriya-ku, — deya ajablandi Nina.
— Men buni sirayam oʻrgana olmayman, — gap qotdi Kasya.
— Balki, siz ham urinib koʻrarsiz? — dedi Dizma Ninaga qarab.
— O, men mutlaqo oʻynolmasam kerak, — javob qildi Nina. Lekin kiyni qoʻliga oldi.
Juvon chap qoʻlini kiyga qay yoʻsinda tirgak qilishni bilolmagan edi, Dizma unga tushuntira boshladi. Nikodim qoʻlni stolga qanday qoʻyishi lozimligini koʻrsatayotib, asta uning bilagidan tutdi. Ninaning terisi juda silliq va mayin ekan. Bu qoʻllar mehnat nimaligini bilmasa kerak, — deya xayolidan oʻtkazdi Dizma...
«Badavlat boʻlish juda ajoyib narsa-da, — deya oʻyladi u yana, — bir imo qilsang bas — koʻngling tusagan narsani bajo keltirishadi...»
— Xoʻsh, pan Dizma, — dedi Nina, — meni oʻrgatgingiz kelmayapti, shekilli?
— Kechirasiz. Shunchaki... xayol surib qolibman.
— Qiziq, nima haqida xayol surdingiz?
— Shunchaki oʻzim... qoʻlingizdan tutganimdan soʻng: bunday nozik qoʻllar mehnat nimaligini bilmasa kerak deb oʻyladim.
Nina qip-qizarib ketdi.
— Rost aytdingiz. Oʻzim ham anchadan beri uyalib yuribman. Biron ishga qoʻl uray desam irodam zaiflik qiladi. Ehtimol, sharoitning oʻzi shunday boʻlgani uchun yalqovlik qilayotgandirman.
— Albatta, shuncha puli bor odam ishlab ham nima qilardi, — dedi Dizma mutlaqo begʻaraz.
Nina lablarini tishlab, yerga qaradi.
— Siz yuz-xotir qilmay gapirdingiz, lekin, tan olaman, siz haqsiz.
Juvonning nima demoqchiligini tushunolmay qolgan Dizma bir oz gangib qoldi.
— Pan Dizma rostgoʻylikning xuddi oʻzginasi ekan. Oʻylagan narsasini betingga aytadi-qoʻyadi, — dedi Kasya.
— Noyob fazilat, — deya javob qildi Nina.
— Ochigʻini aytganda, bunday qilish hamma vaqt ham atrofdagilarga yoqavermaydi.
— Lekin foydasi bor. Menga soxta maqtovdan koʻra achchiq haqiqat yuz karra koʻproq yoqadi...
— Menimcha, maqtov bilan pan Dizma — bir-biriga toʻgʻri kelmaydigan tushuncha. Ayting-chi, — dedi Kasya Nikodimga qarab, — siz, biron marta boʻlsin, ayollarga xushomad
U ovozini chiqarib oʻqib koʻrdi, biroq buning ham foydasi tegmadi. Oʻzi oʻqiyotgan jumlalarning mazmuni miyasidan chiqib, havoga uchib ketaverardi. Nikodim stol yonidan sapchib turdi-da, mushti bilan boshiga urganicha, hisob-kitob daftarlariga lan’at oʻqib, xonada u yoqdan-bu yoqqa yura boshladi.
— Tushunishim kerak, — derdi u qaysarlik bilan, — bu ishning tagiga yetishim lozim, boʻlmasa holimga voy.
U yana oʻtirib oʻqiy boshladi, yana sapchib oʻrnidan turdi.
— Yoʻq, behuda urinyapman.. Miyam yorilsa yoriladiki, ammo bu la’nati ishning tagiga yetolmayman.
U vannaxonaga borib, sovuq suvning joʻmragini ochdi-da, «Yordami tegarmikin yoki yoʻqmi?..» deya oʻylaganicha bir necha minut boshini suvga tutib turdi.
Buning ham nafi tegmadi. U tuni boʻyi qogʻozlar ustida muk tushib oʻtirib chiqdi. Biroq shuncha urinishlarining natijasi qattiq bosh ogʻrigʻi boʻldi, xolos. U Koborovo xoʻjaligi haqida bir oz tasavvur hosil qildi. Ammo bu tasavvur shunchalik yuzaki ediki, ish yuritish u yoqda tursin, hatto Kunitskiy bilan gaplashish uchun ham kamlik qilardi.
«Nima qilmoq kerak axir?»
Nikodim uzoq oʻylab, osonlikcha jon bermaslikka ahd qildi.
«Ish boshlashni paysalga solaman, bu orada, balki, bir joydan najot yoʻli topilib qolar».
Kunitskiy hisob-kitob daftarlari uyulib yotgan stol yonida boshini changallab oʻtirgan Dizmaning yoniga kirganida soat toʻqqiz boʻlgan edi.
— Azizim, pan Nikodim, — deya qichqirdi chol goʻyo ranjigandek boʻlib, — nima qilyapsiz oʻzi! Mutlaqo uxlamabsiz-ku, axir! Mehnatsevarlik ham evi bilan-da, sogʻliq ham kerak-ku odamga.
— Balo ham urmaydi menga, — toʻngʻilladi Dizma. — Ishni boshlaganimdan keyin uni oxiriga yetkazishim kerak.
— Juda qaysar ekansizu... Xoʻsh, qalay?
— Hech nima deyolmayman.
— Azizim, pan Nikodim, chindan ham ishlar juda batartib-a? Aniq, loʻnda, sarishta...
Dizma soʻkib yuborishiga sal qoldi.
— Chindan ham hammasi batartib ekan, — dedi u gʻijinib...
— Nima? Rosti bilan-a? Hamma ishni oʻzim qilaman. Bu mexanizmniig ipidan-ignasigacha menga besh panjadek ma’lum. Shu boisdan ham xizmatchilarimdan birontasi meni aldab ketolmasligiga imonim komil. Endi har qalay ishni yigʻishtiring. Hozir nonushta qilamiz. Hali ish uchun vaqtingiz koʻp, bugun siz bilan hech qayoqqa bormaymiz. Qogʻoz fabrikasida qurilish komissiyasining majlisini oʻtkazishim kerak, soʻngra Kotiluvkadagi oʻrmonni koʻrgani boraman.
Nikodim bilan Kunitskiy yemakxonaga kirib borishganida, xonimlar ularni kutib oʻtirishgan edi.
— Voy, muncha rangingiz oqarib ketibdi!.. — deya gap qotdi pani Nina.
— Bir oz boshim ogʻriyapti.
— Bir tasavvur qiling-a, — deya sannay ketdi Kunitskiy, — pan Nikodim mijja ham qoqmabdi. Tuni bilan hisob-kitob daftarlari ustida oʻtirib chiqibdi.
— Balki bosh ogʻrigʻi dori icharsiz? — soʻradi Nina.
— Foydasi tegarmikin...
— Iching, ancha yengil tortasiz.
U xizmatkorga dorilar solingan qutichani keltirishni buyurdi. Shundan soʻng Dizma taxir dorini ichishga majbur boʻldi.
— Bilasizmi, Nina, — dedi Kasya, — pan Dizma menga bil'yard oʻynashni oʻrgatadigan boʻldi.
— Siz bil'yardni yaxshi oʻynaysizmi?
— Oʻrtacha, — javob qildi Nikodim. — Bir vaqtlar yaxshi oʻynardim.
— Balki, mashqlarni nonushtadan soʻng boshlarmiz? — deya taklif etdi Kasya.
— Men esa sizlarni tomosha qilaman, — qoʻshimcha qildi Nina.
— Xo-xo, — kulib yubordi Kunitskiy, — pan Nikodimni mendan butunlay tortib olmasanglar, deb qoʻrqib qoldim.
— Erim sizni bizdan qizgʻanyapti, — deya jilmaydi Nina. Dizmaga ayol unga xayrixohlik bilan qarayotgandek tuyuldi.
«U juda mehribon boʻlsa kerak», — xayolidan oʻtkazdi Nikodim.
Kunitskiy nonushta qilib boʻlishgani zahoti ular bilan xayrlashdi-da, pildiraganicha oʻzini kutib turgan avtomobil' tomon yoʻl oldi.
Kasya bil'yardni oʻyinga hozirlashni buyurgach, ularning uchovi bil'yardxonaga oʻtishdi.
Mashq Dizmaning kiyni qanday ushlash lozimligini koʻrsatishidan boshlandi. Soʻngra u soqqani qanday urish lozimligini tushuntirdi.
Kasya hammasini tez oʻrgandi: uning qoʻli baquvvat, koʻzi ham moʻljalni toʻgʻri olardi.
— Siz hali juda yaxshi oʻynaydigan boʻlasiz, — dedi Dizma. — Faqat bir oz mashq qilishingiz kerak.
— Demak, Kasya ziyrak shogird ekan-da? — deya soʻradi Nina.
— Ha, kiyni birinchi marta ushlagan odam sifatida juda yaxshi oʻynadi.
— Bil'yard oʻyinida eng qiyini nima? — soʻradi Kasya.
— Karambol'.
— Iltimos, koʻrsating,
Dizma soqqalarni stol ustiga tikdi.
— Marhamat, qarang, — dedn u, — endi men oʻz soqqamni shunday uramanki, u borib ketma-ket ikki soqqaga uriladi.
— Bunday boʻlishi mumkin emas: ular bir chiziqqa joylashmaganku, axir.
— Xuddi shuni karambol' deyishadi-da, — deya jilmaydi Nikodim, ayollarni qoyil qoldirganidan mamnun boʻlib. — Uning butun siri soqqaning turli joyda stol chetiga urilib, yoʻnalishini oʻzgartirishida. Karambol'. mana bunaqa boʻladi.
U soqqani kiy bilan asta urgan edi, karambol' hosil boʻldi-qoʻydi. Xonimlar buni koʻrib lol qilishdi.
— Axir bu geometriya-ku, — deya ajablandi Nina.
— Men buni sirayam oʻrgana olmayman, — gap qotdi Kasya.
— Balki, siz ham urinib koʻrarsiz? — dedi Dizma Ninaga qarab.
— O, men mutlaqo oʻynolmasam kerak, — javob qildi Nina. Lekin kiyni qoʻliga oldi.
Juvon chap qoʻlini kiyga qay yoʻsinda tirgak qilishni bilolmagan edi, Dizma unga tushuntira boshladi. Nikodim qoʻlni stolga qanday qoʻyishi lozimligini koʻrsatayotib, asta uning bilagidan tutdi. Ninaning terisi juda silliq va mayin ekan. Bu qoʻllar mehnat nimaligini bilmasa kerak, — deya xayolidan oʻtkazdi Dizma...
«Badavlat boʻlish juda ajoyib narsa-da, — deya oʻyladi u yana, — bir imo qilsang bas — koʻngling tusagan narsani bajo keltirishadi...»
— Xoʻsh, pan Dizma, — dedi Nina, — meni oʻrgatgingiz kelmayapti, shekilli?
— Kechirasiz. Shunchaki... xayol surib qolibman.
— Qiziq, nima haqida xayol surdingiz?
— Shunchaki oʻzim... qoʻlingizdan tutganimdan soʻng: bunday nozik qoʻllar mehnat nimaligini bilmasa kerak deb oʻyladim.
Nina qip-qizarib ketdi.
— Rost aytdingiz. Oʻzim ham anchadan beri uyalib yuribman. Biron ishga qoʻl uray desam irodam zaiflik qiladi. Ehtimol, sharoitning oʻzi shunday boʻlgani uchun yalqovlik qilayotgandirman.
— Albatta, shuncha puli bor odam ishlab ham nima qilardi, — dedi Dizma mutlaqo begʻaraz.
Nina lablarini tishlab, yerga qaradi.
— Siz yuz-xotir qilmay gapirdingiz, lekin, tan olaman, siz haqsiz.
Juvonning nima demoqchiligini tushunolmay qolgan Dizma bir oz gangib qoldi.
— Pan Dizma rostgoʻylikning xuddi oʻzginasi ekan. Oʻylagan narsasini betingga aytadi-qoʻyadi, — dedi Kasya.
— Noyob fazilat, — deya javob qildi Nina.
— Ochigʻini aytganda, bunday qilish hamma vaqt ham atrofdagilarga yoqavermaydi.
— Lekin foydasi bor. Menga soxta maqtovdan koʻra achchiq haqiqat yuz karra koʻproq yoqadi...
— Menimcha, maqtov bilan pan Dizma — bir-biriga toʻgʻri kelmaydigan tushuncha. Ayting-chi, — dedi Kasya Nikodimga qarab, — siz, biron marta boʻlsin, ayollarga xushomad