Tasodifiy hikoya: bowdan otgan voqeala 5 oxiri
Wunday qilib Sevarani 4 oy sikib yurdm uyam manga manam unga organib qoldik 2 marta ogzigayam oldi k...davomi

keldi. Boz ustiga Kshepitskiy taqdiri Dizmaning qoʻlidaligini, agar u ishdan ketgudek boʻlsa, oʻzining ham omon qolmasligini, boshligʻining obroʻsini oshirish oʻzi uchun foydali ekanligini yaxshi tushunardi. Shu boisdan ham u Dizmani ulugʻ odam sifatida koʻrsatishga, uning shuhratini oshirishga qoʻlidan kelgan hamma ishni qildi. Bu esa, oʻz navbatida, Nikodimning niyatiga juda mos tushardi.

Dizma soʻnggi paytlarda oʻziga koʻrsatilayotgan izzat-ehtiromlarni koʻrib, nimalarga qodir ekanligini shu paytgacha bilmay yurganiga ishonib qoldi. Biroq u ehtiyotkorligini qoʻymadi. U aqli oʻtkir emasligini, odamlar oldida oʻzini tuta bilmasligini, ma’lumotining juda pastligiii yaxshi sezardi. Nikodim faqat Kshepitskiy bilan erkin gaplashardi, biroq uning oldida ham oʻzini sirli qilib koʻrsatishga harakat qilardi.

Koʻp oʻtmay u butun Pol'shada eng kamgap odam sifatida shuhrat qozondi. Ba’zilar buni inglizlarning ta’siri deyishsa, boshqalar, bir kuni bosh ministrnikidagi qabul marosimida xonimlaruni gapga solishmoqchi boʻlishganida, Dizma:
— Mening gapiradigan gapim yoʻq, — deya javob qilganini eslashardi.

Toʻgʻri-da, koʻp oʻylaydigan odam, odatda kam gapiradi.

Garchi Nikodim sir boy bermasa-da, u kiborlarning rasm-rusmini bilmasligi, koʻp soʻzlarni tushunmasligidan juda siqilardi. Shu boisdan u kamchiliklarini tuzatishga ahd qildi.

Shu maqsadda Nikodim Sventokshiskaya koʻchasidagi kitob magazinlaridan biriga kirib, «Xorijiy soʻzlar lugʻati», «Ensiklopediya» va «Bonton» jildlarini sotib oldi.

Unga ayniqsa «Bonton» asqatdi. Birinchi kuniyoq bu kitob yordamida u Ulyanitskiyning nima sababdai bosh ministrning pochta qutisiga bir emas, ikkita tashrifnoma tashlashni buyurganini tushunib oldi.

«Lugʻatdan» esa u muntazam foydalanardi. U oʻzi tushunmagan har bir soʻzni eslab qolishga harakat qilardi va uyga qaytgach, lugʻatdan uning ma’nisini bilib olardi.

«Ensiklolediyani» Nikodim muttasil ravishda sinchiklab oʻqiy boshladi. U bu kitobni boshidan oʻqib, Koborovoga joʻnaguniga qadar «D» harfiga yetib bordi. «Ensiklopediya» Dizmaga uncha yoqmadi, biroq Nikodim uning foydasi tegayotganini sezib qoldi va kitobni oxirigacha oʻqib chiqishga jazm qildi. Agar Ninadan kelayotgan xatlarni oʻqishinn hisobga olmasa, Nikodimning shundan boʻlak ishi yoʻq edi. Har kuni u juvondan loaqal bitta xat olardi. Xatlar juda uzun boʻlib, Dizma ularning chiroyli uslubda yozilganini tan olsa-da, oxiri joniga tegib, ularni oʻqimay qoʻydi. Odatda u xatlarning oxirini — soʻnggi yangiliklar xabar qilinadigan joyini oʻqib qoʻya qolardi. Maktublardan Nikodim, Kunitskiyning genial boshqaruvchisidan voz kechmoqchi emasligini, Dizma banka raisligi mansabini Koborovo amlokining muxtor vakili lavozimi bilan qoʻshib bajarishi mumkin, deyayotganini bilib oldi. Axir unga butunlay erkinlik berib, biror vazifa bajarishni talab qilishmas ekan-da.

Nina bundan gʻoyat xursand boʻlib, Dizmadan rozi boʻlishni iltimos kilardi. Nikodim anchagacha ikkilanib yurib, Kshepitskiy komil ishonch bilan, ortiqcha davlat bosh ogʻritmaydi, deganidan keyingina bu taklifni qabul qildi.

U bu qarori haqida Ninaga xabar qilmadi, chunki juvonning iltimosiga binoan unga umuman xat yozmas edi. Koborovoda barcha yozishmalar Kunitskiyning qoʻlidan oʻtardi, shu boisdan Nina erining, bundan ikki yil muqaddam Kasyaning maktubini oʻqib chiqqani kabi, bu xatlarni ham ochib oʻqishi mumkinligidan choʻchirdi.

Rais kvartirasini jihozlash ishlari bilan Kshepitskiy shugʻullandi. U shu qadar gʻayrat qildiki, ikki hafta ichida hammasi taxt boʻlib, Nikodim mehmonxonadan Vspul'nayadagi oʻz kvartirasiga koʻchib oʻtdi.

Ertasiga u narsalarini olib kelish va bir yoʻla Kunitskiy bilan gaplashnb olish uchun Koborovoga ravona boʻldi. Yakshanba kuni edi. Nikodim telegramma berishni unutgani uchun unga izvosh yuborishmabdi. Shu boisdan ikki kilometr piyoda yurishga toʻgʻri keldi. Ertalabki havo juda ajoyib boʻlib, Nikodim bunday sayrdan hatto huzur ham qildi.

Taxta tilish zavodining yaqinida unga qogʻoz fabrikasining masteri duch kelib qoldi. Master Dizmaga ehtirom bilan ta’zim qildi.
— Xoʻsh, Koborovoda ishlar qalay? — soʻradi Dizma toʻxtab.

Xudoga shukur, hammasi joyida, pan boshqaruvchi.
— Men endi boshqaruvchi emas, banka raisiman. Gazeta oʻqimadinglarmi?
— Boʻlmasam-chi, oʻqidik... Gʻoyat xursandmiz...
— Oʻqidinglarmi? U holda menga, pan rais, deb murojaat qilish kerak. Tushundingizmi?
— Tushundim, pan rais.

Dizma qoʻllarini choʻntagiga tiqib, bosh irgʻadi-da, yoʻlida davom etdi. Lekin u uch-toʻrt qadam yurgach, orqasiga oʻgirilib, qichqirdi:
— Hoy menga qarang!
— Eshitaman, pan rais.
— Pan Kunitskiy uydami?
— Yoʻq, pan rais, u kishi hozir Sivaya Vorkada boʻlsalar kerak. Bugun u yerda tor izli temir yoʻl qurilishi boshlanadi!
— Biroq bugun yakshanba, bayram-ku axir.
— E, pan pomeshchik faqat ishlari boʻlmagan kunlardagina bayram qiladilar, pan rais, — deya javob qildi master istehzo aralash.

Dizma qovogʻini soldi,
— Aslida ham shunday boʻlishi kerak. Eng muhimi — ish. Sizlarga qoʻyib bersa, doim bayram qilardingiz. Tabiatingiz shunaqa oʻzi.

U qoʻllarini orqaga qilib; uy tomon yurib ketdi.

Katta eshik qulfogʻliq ekan, xizmatkor kelib, uni ochguniga qadar Dizma anchagacha qoʻngʻiroq qilib turishga majbur boʻldi. Xizmatkor Nikodimning qovogʻidan qor yogʻib turganini koʻrib, qoʻrqib ketdi.
— Nima balo oʻlganmisan hammang? Qoʻngʻiroqni eshitmaysanlar-a!
— Meni kechiring, bufetda edim...
— Bufetda boʻlsang nima qilibdi? Ahmoq! Men yarim soatdan beri eshikda tursamu, bu kishi bufetda yursa-ya. He, tumshugʻing qursin! Qani, yech pal'tomni! Muncha choʻchqaga oʻxshab angrayasan? Beka qayerda?
— U kishi uyda yoʻqlar, pan boshqaruvchi. Beka kostelga ibodat qilgani ketganlar.
— Birinchidan, men senga pan boshqaruvchi emas, pan rais boʻlaman. Ikkinchidan, esa xoʻjayinlar uyda yoʻq paytda bekor oʻtirishga nima haqlaring bor? Tekinxoʻrlar! Bugun bayram emas! Bayram ish yoʻq paytda boʻladi. Tushundingmi? Senlarning boshingda yongʻoq chaqib turshp kerak. Xoʻsh, nega serrayib turibsan?

Xizmatkor ta’zim qildi-da, vestibyul' tomon joʻnab qoldi.
— Bu juldurvoqilarning boshida yongʻoq chaqib turish kerak, — deya toʻngʻilladi oʻzicha Dizma, — boʻlmasam boshingga chiqib olishadi.

Oʻ qoʻllarini choʻntagiga tiqib, uyni aylanib chiqdi. Barcha xonalar saranjom-sarishta qilingan edi. Faqat Kunitskiyning yotoqxonasidagina xizmatkorlardan biri polni supurganida, shchyotkani unutib qoldiribdi. Dizma qoʻngʻiroq chaldi-da, yugurib kelgan xizmatkorga indamay shchetkani koʻrsatdi.
— He, iflos! — deya toʻngʻilladi u xizmatkor gʻoyib boʻlgach.

Dizma birinchi qavatni aylanib chiqqach, yuqoriga koʻtarildi. Ninaning buduarida derazalar lang ochiq edi. Nnkodim u yerdagi mebel', kartina va fotografiyalarpi qiziqib tomosha qila boshladi.

Ayniqsa, yozuv stolida rasmlar koʻp edi. Nikodim kichkina kresloga oʻtirib, ularni tomosha qilar ekan, chetdagi qutining dastasini tortdi. Biroq u qulflogʻliq ekan. Oʻrtasidagina tortib koʻrgan edi, u