Tasodifiy hikoya: Opami yigiti bilan
Ismim Sitora, opami ismi Maftuna,...davomi

osongina ochila qoldi.

«Bu yerda nima bor ekan?» — deb oʻyladi Nikodim va qutini yarmisigacha tortib chiqardi.

Quti ham yozuv stoli kabi batartib edi. Yashil va havo rang iplar bilan bogʻlangan dasta-dasta xatlar qator qilib taxlab qoʻyilgandi, Xatlarning koʻpi Ninaning monastir' pansionida birga yashagan dugonalaridan kelgan ekan; Nikodim ularni koʻzdan kechira boshladi, ba’zi xatlar fransuz tilida yozilgan edi.

Xatlarning yonida polotno muqovali bir daftar turardi. Dizma uni ochib koʻrdi: Ninaning yozuvi. Daftarning yarmidan koʻpi hali yozilmagan edi.

«Xotira daftari», — fahmladi Nikodim va uni qiziqib varaqlay boshladi.

Soʻng u daftarni qoʻliga olib, izvoshning kelishidan bexabar qolmaslik uchun deraza tagiga borib oʻtirdi.

Birinchi sahifaga:

«Tushunmoq — bu kechirmoq demakdir», — degan aforizm yozilgan edi. Ikkinchi sahifadan xotiranoma boshlanardi.

«Bugun men koʻp odamlar tomonidan mazax qilingan ishga jazm etdim — xotiranoma yoza boshladim.

Yoʻq, bu mening xotira daftarim boʻlmaydi. Pitigrilli, xotira daftari tutadigan odam burnini qoqib, soʻng dastroʻmolini tomosha qiladigan kishiga oʻxshaydi, degan ekan. U nohaq, axir bu voqealar yoki taassurotlarni yozib qoʻyishdangina iborat emas-ku! Men, masalan, faqat oʻz fikrlarimning konkret ifodasini koʻrish uchungina xotira daftari tutaman. Menimcha, ogʻzaki yoki yozma ravishda ifoda etilmagan fikrni shakllangan, yuzaga chiqqan fikr deb boʻlmaydi.

Xotira daftari haqida yana bir yolgʻon gap: chamasi, Oskar Uayl'd boʻlsa kerak, xotira daftarini odam keyinchalik biror kishi oʻqib chiqishi uchun yozadi, degan edi. Uningcha, odam buni ataylab, yoki juda boʻlmagan-da — beixtiyor kilar emish.

Yo tangrim! Menimcha, u dunyoda hech kimi, mutlaqo hech kimi boʻlmagan odamlar ham bor ekanligini xayoliga keltirmagan boʻlsa kerak!

Xoʻsh, men kim uchun yozay? Erim uchunmi? Axir u meni oʻrab turgan mudhish boʻshliq bilan barobar-ku. Bolalarim uchunmi? Mening bolalarim yoʻq, afsus, hech qachon boʻlmaydi ham. Mendan yuz oʻgirgan qarindoshlarim yoki telba akam Jorj uchun yozaymi?

Kasya uchunmi?.. Hech qachon. Biz turli qutblardamiz, u meni hech qachon tushunmaydi. U meni sevishidan nima foyda? Umuman, tushunmay turib sevib boʻlarmishmi? Menimcha, sevib boʻlmasa kerak. Darvoqe, shu ham sevgi boʻlibdimi? Agar bu sevgi boʻlgan taqdirda ham, juda ibtidoiy darajada. Bir necha bor: agar biror baxtsizlik sodir boʻlib, chandiqlardan badbashara boʻlib qolsam-a, deb oʻyladim... Kasya... U menga kim boʻladi oʻzi? Nega men kunduzi kechagi tunga la’nat oʻqib, boʻlajak tundan oʻzimni himoya qilolmayman, boshqacha qilib aytganda — oʻz zaifligimdan qutulolmayman?..»

Nikodim yelkasini qisib qoʻydi.
— Obbo! Buncha gʻinshiydi bu xotin. Bu gapi bilan nima demoqchi oʻzi?

U yana bir necha sahifani ochdi.

Xotira daftariga sanalar qoʻyilmagan edi. Sahifalardan birida Nikodim chet elga qilingan safar haqidagi qisqagina yozuvni oʻqidi. Keyin muzika haqida mulohazalar boshlanib, soʻngra qandaydir Bilitis va Mnazidika haqida, chamasi, Ninaning xolavachchalari yoki dugonalari toʻgʻrisida gap ketadi.

Nikodim oʻzi toʻgʻrisida biror gap oʻqigisi keldi. Chindan ham u taxminan oʻn betlardan soʻng oʻz ismini koʻrib qoldi.

«Qani, koʻraylik-chi», — dedi u va qiziqib oʻqiy boshladi.

«Bugun men yangi odam bilan tanishdim. Uning ismi juda gʻalati ekan: Nikodim Dizma. Bu ismda qandaydir sirli, kishini hayajonga soladigan bir narsa bor. U kuchli odam sifatida nom chiqargan ekan. Nazarimda, bu gapda jon borga oʻxshaydi... Unga Nitsshe tasvirlagan qudratli odamning qamchini juda yarashsa kerak. Undan erkaklik kuchi yogʻilib turibdi. Ehtimol, bu qoʻpol, ibtidoiy kuchdir, lekin u shu qadar qudratliki, unga boʻysunmay iloj yoʻq. Kasyaning fikricha, qoʻpol, dagʻal, orsiz emish. Birinchi gapi toʻgʻri. Ikkinchisiga kelsak, men hali bu haqda biror fikrga kelganim yoʻq. Menga u yoqyapti».

Nikodim jilmaydi-da, choʻntagidan yon daftarini olib, oʻzi tushunmagan soʻzlarni yozib oldi.
— Xoʻsh, bu yogʻida nimalarni yozibdiykin?

Bu yogʻida tush koʻrgani va Kasya bilan arazlashib qolgani haqida bir necha sahifa yozilgan edi. Nikodim yana oʻzining ismi tilga olnngan joyni oʻqidi:

«Kasya buni tushunmaydi. U Nikodimni yomon koʻradi, chunki oʻzining hayotga munosabatai juda gʻayri tabiiy. Agar ayolligimni bir chelta surib qoʻyilsa, men kimman oʻzi? Axir mening butun mohiyatim ayolligimda-ku. Aqlim, estetik qarashlarim — hammasi faqat ayollik mohiyatimga xizmat qiladi. Erkak kishi menga faqat ruhan emas, balkim jisman ham ta’sir qilsa, buning nimasi ajablanarli ekan? Kim bilsin, uning oʻrnida boshqa shunday sogʻlom va baquvvat erkak boʻlsa, u ham, ehtimol, menga xuddi shunday ta’sir koʻrsatishi mumkin edi».
— Buni qarang-a! — deya bosh chayqadi Nikodim. — U kishiga erkak boʻlsa kifoya ekan-da.

U derazadan tashqariga koʻz tashlab, qoʻrqmay oʻqiyverishi mumkinligiga ishonch hosil qildi. Keyingi sahifalardagi yozuv yangi boʻlib, hali siyohining rangi oʻchmagan edi.

«Bugun u Varshavaga joʻnab ketdi. Bosh ministr chaqirtiribdi. Gʻussa chekish — juda gʻalati tuygʻu. U ruhiy osoyishtalikka rahna soladi. Nikodim Varshavada menga xiyonat qilarmikin? Biron narsa deyish qiyin, uni hali yaxshi bilmayman. Nikodim toʻgʻrisida oʻylaganim sayin, uning qandaydir siri borligiga, u shu sirni oʻziga qalqon qilib olganiga ishonyapman. Kim bilsin, bu qalqon muhabbatning gʻolibona, kuchli ta’sirida biror kun ochilarmikin? Ochilganidan soʻng dilimga gʻulgʻula solmasmikin?

Bilmayman. Aslini olganida u haqida hech nima bilmayman, menga faqat bir narsa ayon: doim fikri yodim oʻshanda, asabimning har bir tori oʻsha bilan boʻlishni istaydi. U juda kam gapiradi, shu qadar kam va sodda gapiradiki, agar har kuni peshanasi tor bu odamning tiyrak aqli tinimsiz ishlashiga shohid boʻlmaganimda uni cheklangan odam deb oʻylashim mumkin edi. Kasya uni madaniyatsiz deyapti, yolgʻon. Ehtimol, unga sirtqi jilo yetishmas, ehtimol, uning tarbiyasida kamchiliklar bordir. Toʻgʻri, uning Oksford universitetida oʻqiganini nazarda tutganda bu hol bir oz ajablanarli tuyuladi. Biroq boshqa tomonini olganda, balki, u ataylab shunday qilar. U hayotning mohiyatigagina e’tibor berishini ta’kidlash uchun ham uning taomillariga beparvo qaraydi. Bu narsa uning kiyinishida ham seziladi. Uning qomati kelishgan, bunga shubham yoʻq. Faqat kostyumi uni bir oz besoʻnaqay qilib koʻrsatadi. Uning chiroyli yoki xunukligi haqida ham koʻp oʻyladim. Nikodim chiroyli emas. Lekin menga husn kerakmi? U meni oʻzining erkaklik mohiyati bilan shaydo qilyapti. Men uning qoʻllari chiroylikroq boʻlishini istardim. Bugun unga kattagina xat yozib yubordim. Uni juda sogʻinganman».

Keyingi sahifa fransuzcha gap bilan boshlangan boʻlib, soʻng quyidagilar yozilgan edi.

«Falokat roʻy berdi. Gazetalarni oʻqiganimda hushumdan ketib yiqilayozdim. Uning Koborovoga qaytmasligi mumkin degan fikrning oʻzidanoq a’zoyi badanim titrab ketyapti».
— Obbo, rosa jigaridan uribman-ku! — deya toʻngʻilladi Nikodim va bu