Библиотека | Boshqalar | Muttahamning parvozi (II- qism)
nomi aytilganda chapakvozlik, ayniqsa, avjiga chiqdi: tomoshabinlar Pol'sha chempioni Velyaga bilan italiyalik barzangi Trakkoni olqishlamoqda edi.
Soʻng sahnada ikkita polvon: semiz, qoʻllari maymunniki kabi uzun nemis bilan xushbichim mulat Mik qoldi. Mik oʻz raqibi yonida karkidon oldida turgan ohuga oʻxshardi.
Hushtak chalinib, polvonlar bel olishdi.
— Tayyor! — deya qichqirdi Dizma mulat nemisning ogʻirligidan gilamga yiqilayotganini koʻrib.
— Yoʻq, oshna, — jilmaydi Vareda, — mulat tushmagur juda epchil. Uning kuragini yerga tekkizishning oʻzi boʻlmaydi.
Chindan ham mulat raqibining changalidan osoigina sirgʻilib chiqdi. Shunda nemis pishillaganicha uni yana gilamga itqitish uchun dast koʻtarmoqchi boʻlgan edi, mulat kutilmaganda sakradi. Avvaliga bu nemisga qoʻl keladigandek tuyuldi, biroq ahvol bir zumda oʻzgardi qoʻydi: mulat chaqqonlik bilan umbaloq oshdi. Uni koʻtarib turgan nemis muvozanatini yoʻqotib qoʻyib, chalqanchasiga yiqildi. Mulat bir sakrab, raqibining koʻkragiga chiqib oldi.
Shu payt ularning oldiga yugurib kelgan sud'ya nemisning ikkala kuragi yerga tekkanini qayd qildi. Bu ahvol bir zumda davom etdi, xolos, magʻlub boʻlgan nemis raqibini noʻnoq suvorini yiqitgan ot kabi ustidan silkib tushardi-da, pishqirib oʻrnidan turdi.
Biroq olishuv tugagan edi. Jyuri raisi, mulatning gʻalabasini e’lon qildi. Mulat jilmayib tomoshabinlarga ta’zim qila boshladi. Magʻlub boʻlgan nemis soʻkina-soʻkina sahnadan chiqib ketdi. Chor atrofda oʻtirgan odamlar uni qiyqiriq va hushtaklar bilan kuzatib qolishdi.
— Bu mulat muncha chiroyli boʻlmasa! — dedi mahliyo boʻlib Mariyetta Charskaya. — Xuddi birinjdan quyilganga oʻxshaydi-ya! Pan rais, ayting-chi, agar uni oʻzimiz bilan restoranga olib ketsak odobsizlik boʻlmaydimi?
— Mariyetta, nimalar deyapsan oʻzi! — deya uni toʻxtatdi opasi.
— Noqulay boʻlsa kerak, — gap qotdi Dizma.
Ammo boshqalar bu odatdagi vaqtichogʻlik boʻladi deyishdi. Ularning aytishlaricha, alohida kabinetda oʻtirishsa hech nima qilmasmish.
Bu orada sahnaga yana bir juft polvon chiqdi.
Dizma kurashni berilib tomosha qila boshladi. U kurash keskin tus olgan paytlarda mushtini qattiq qisar va jon-jahdi bilan:
— Bos uni!.. — deya baqirardi.
Pastda polvonlarning ogʻir gavdasi u yoqdan-bu yoqqa dumalar, ular inqillab-sinqillab bir-birlarini yiqitishga urinishardi. Yuqorida oʻtirgan tomoshabinlar esa hushtak chalishar va «ofarin» deya qichqirishardi.
Bir necha juft polvonlar kurashib boʻlishgach, nihoyat sahnada programmaning asosi boʻlgan tomosha boshlandi.
Maydonga eng kuchli polvonlar tushishdi. Chorpaxil qoʻllari gʻoyat uzun, burni puchuq, sochi ustara bilan olingan Pol'sha chempioni Velyaga ulkan maymunga oʻxshardi. Uning qarshisida yoʻgʻon oyoqlarini kerib norgʻul Trakko turardi. Uning mushaklari boʻrtib chiqqan edi.
Butun sirk jimib qoldi. Shu payt sud'yaning hushtagi eshitildi.
Raqiblar goʻyo bir-birlarini sinamoqchi boʻlgandek, shoshmay bel olishdi. Chamasi, ularning ikkovi ham olishuvning naqadar qiyin boʻlyshini yaxshi bilardi. Biroq ularning har biri oʻz usulini qoʻlladi. Polyak kurashni shiddat bilan olib bormoqchi edi. Italiyalik esa ku chini bir maromda sarflab, raqibining sillasini quritishga ahd qilgandek koʻrinardi. Shu boisdan ham u deyarli qarshilik koʻrsatmadi va bir necha siltovdan keyin gilamga tizzasi bilan yiqildi.
Velyaga uni chalqanchasiga yiqitmoqchi boʻldi, Ammo oradan bir necha minut oʻtgach, barcha harakati zoye ketayotganinn koʻrib, raqibining boʻynini jon-jahdi bilan ishqay boshladi.
— U nima qilyapti? — deya soʻradi Mariyetta. Vareda unga engashib, koʻzini polvonlardan uzmay tushuntira boshladi.
— Buning otini uqalash deyishadi. Urush mumkin emas, tushundingizmi? Uqalash esa mumkin. Shunday qilganda boʻyin mushaklari zaiflashadi.
— Joni ogʻrisa kerak axir.
Italiyalik polvon ham xuddi shunday qarorga keldi shekilli, raqibining changalidan sirgʻalib chiqib, oʻrnidan turdi va Velyaganing orqa tomonidan quchoqlab oldi. Biroq semiz Velyagaga italiyalikning qoʻllari yetmadi; u qornini shishirgan edi, Trakkoning qoʻllari ochilib ketdi.
Tomoshabinlar qarsak chalib yuborishdi.
Darvoqe, boshidanoq ular pol'shalnk polvon tarafini olishlari aniq edi.
Biroq olishuvdan natija chiqmayotgani uchun Velyaga quturib ketdi. Tomoshabinlarning qiy-chuvi uni battar qizishtirib yubordi:
— Velyaga, boʻsh kelma!
— Bos makaronxoʻrni!
— Yashavor, Velyaga!
Polvonlarning koʻzi qonga toʻldi ular oʻqtin-oʻqtin pishqirib qoʻyishardi.
Olishuv borgan sari qizgʻin tus ola boshladi. Kurashchilarning badanini ter bosdi.
Velyaga shiddat bilan hujum qilar, italiyalik jon-jahdi bilan qarshilik koʻrsatar, biroq oʻzini yoʻqotmay, qoidaga binoan kurashardi. Bu orada Velyaga har nima qilib boʻlsa ham raqibini yengishga urindi; sud'ya hatto bir necha bor kurashni toʻxtatishga majbur boʻldi, chunki Velyaga gʻirromlik qila boshlagan edi.
Birdan u Trakkoni nel'son usuli bilan boʻgʻib olishga muvaffaq boʻldi. Uning bahaybat qoʻllari italiyalikning qoʻltigʻidan oʻtib, ensasida birlashdi.
Цirk suv quyganday jimib qoldi.
Polvonlar turgan joylarida qotib qolishdi — biroq ularning bunday turishi gʻoyat katta kuchni talab qilardi: shu tobda ularning tarang tortilgan mushaklarn hozir terisini yorib chiqadigandek tuyulardi. Velyaga yana zoʻr berdi. Italiyalikning qip-qizil yuzi koʻkarib ketdi. Ogʻriqning zoʻridan uning koʻzlari kosasidan chiqib, osilib qolgan tilidan soʻlak oqa boshladi.
— Qanday jirkanch-a! — deya xitob qildi Mariyetta va koʻzlarini yumib oldi.
— Velyaga uni oʻldirib qoʻyadi! — qichqirdi qoʻrqib ketgan opasi. — Pan rais, bu dahshat-ku axir!
— Menga desa, boʻynini uzib tashlasin! — deya javob qildi Dizma.
— Uyalmaysizmi, pan rais, — deya yana gapga aralashdi Mariyetta.
— U taslim boʻlishi mumkin, — dedi yelkasini qisib polkovnik.
Biroq italiyalik polvon taslim boʻlishni xayoliga ham keltirmasdi. U dahshatli ogʻriqqa bardosh berib, sira boʻsh kelay demasdi.
Velyaga ham buni tushundi. U vaqt tugayotganini koʻrib, nima qilib boʻlsa ham raqibini yengishga ahd qildi. .
U italiyalikni yon tomonga siltab, chalib yiqitdi-da butun ogʻirligi bilan bosib, kuragini yerga tekkizdi.
Hamma yoqni gulduros olqish tutib ketdi. Qiyqiruv chapakvozlik, minglab oyoqlarning tapir-tupuridan sud'yaning hushtagi va bosh arbitrning qoʻngʻiroq chalishi eshitilmay qoldi.
— Qoyil, yashavor Velyaga! — deya qichqirardn peshanasi ter qoplagan Dizma.
Bu orada polvonlar oʻrnilaridan turishdi.
Velyaga tomoshabinlarga ta’zim qila boshladi, Trakko esa sud'yalar kollegiyasining stoli oldiga borib, koʻkarib ketgan boʻynini ishqaganicha, nimanidir tushuntira ketdi.
Nihoyat gʻala-gʻovur tindi. Sud'ya sahna oʻrtasiga chiqib, e’lon qildi:
— Pol'sha chempioni Velyaganing Italiya chempioni Trakko bilan kurashi durang natija bilan tugadi. Velyaga raqibini taqiqlangan usul bilan yiqitdi. Shu boisdan ham jyuri...
Qiy-chuv koʻtarilib, sud'yaning keyingi soʻzlari eshitilmay qoldi.
— Yolgʻon!
Soʻng sahnada ikkita polvon: semiz, qoʻllari maymunniki kabi uzun nemis bilan xushbichim mulat Mik qoldi. Mik oʻz raqibi yonida karkidon oldida turgan ohuga oʻxshardi.
Hushtak chalinib, polvonlar bel olishdi.
— Tayyor! — deya qichqirdi Dizma mulat nemisning ogʻirligidan gilamga yiqilayotganini koʻrib.
— Yoʻq, oshna, — jilmaydi Vareda, — mulat tushmagur juda epchil. Uning kuragini yerga tekkizishning oʻzi boʻlmaydi.
Chindan ham mulat raqibining changalidan osoigina sirgʻilib chiqdi. Shunda nemis pishillaganicha uni yana gilamga itqitish uchun dast koʻtarmoqchi boʻlgan edi, mulat kutilmaganda sakradi. Avvaliga bu nemisga qoʻl keladigandek tuyuldi, biroq ahvol bir zumda oʻzgardi qoʻydi: mulat chaqqonlik bilan umbaloq oshdi. Uni koʻtarib turgan nemis muvozanatini yoʻqotib qoʻyib, chalqanchasiga yiqildi. Mulat bir sakrab, raqibining koʻkragiga chiqib oldi.
Shu payt ularning oldiga yugurib kelgan sud'ya nemisning ikkala kuragi yerga tekkanini qayd qildi. Bu ahvol bir zumda davom etdi, xolos, magʻlub boʻlgan nemis raqibini noʻnoq suvorini yiqitgan ot kabi ustidan silkib tushardi-da, pishqirib oʻrnidan turdi.
Biroq olishuv tugagan edi. Jyuri raisi, mulatning gʻalabasini e’lon qildi. Mulat jilmayib tomoshabinlarga ta’zim qila boshladi. Magʻlub boʻlgan nemis soʻkina-soʻkina sahnadan chiqib ketdi. Chor atrofda oʻtirgan odamlar uni qiyqiriq va hushtaklar bilan kuzatib qolishdi.
— Bu mulat muncha chiroyli boʻlmasa! — dedi mahliyo boʻlib Mariyetta Charskaya. — Xuddi birinjdan quyilganga oʻxshaydi-ya! Pan rais, ayting-chi, agar uni oʻzimiz bilan restoranga olib ketsak odobsizlik boʻlmaydimi?
— Mariyetta, nimalar deyapsan oʻzi! — deya uni toʻxtatdi opasi.
— Noqulay boʻlsa kerak, — gap qotdi Dizma.
Ammo boshqalar bu odatdagi vaqtichogʻlik boʻladi deyishdi. Ularning aytishlaricha, alohida kabinetda oʻtirishsa hech nima qilmasmish.
Bu orada sahnaga yana bir juft polvon chiqdi.
Dizma kurashni berilib tomosha qila boshladi. U kurash keskin tus olgan paytlarda mushtini qattiq qisar va jon-jahdi bilan:
— Bos uni!.. — deya baqirardi.
Pastda polvonlarning ogʻir gavdasi u yoqdan-bu yoqqa dumalar, ular inqillab-sinqillab bir-birlarini yiqitishga urinishardi. Yuqorida oʻtirgan tomoshabinlar esa hushtak chalishar va «ofarin» deya qichqirishardi.
Bir necha juft polvonlar kurashib boʻlishgach, nihoyat sahnada programmaning asosi boʻlgan tomosha boshlandi.
Maydonga eng kuchli polvonlar tushishdi. Chorpaxil qoʻllari gʻoyat uzun, burni puchuq, sochi ustara bilan olingan Pol'sha chempioni Velyaga ulkan maymunga oʻxshardi. Uning qarshisida yoʻgʻon oyoqlarini kerib norgʻul Trakko turardi. Uning mushaklari boʻrtib chiqqan edi.
Butun sirk jimib qoldi. Shu payt sud'yaning hushtagi eshitildi.
Raqiblar goʻyo bir-birlarini sinamoqchi boʻlgandek, shoshmay bel olishdi. Chamasi, ularning ikkovi ham olishuvning naqadar qiyin boʻlyshini yaxshi bilardi. Biroq ularning har biri oʻz usulini qoʻlladi. Polyak kurashni shiddat bilan olib bormoqchi edi. Italiyalik esa ku chini bir maromda sarflab, raqibining sillasini quritishga ahd qilgandek koʻrinardi. Shu boisdan ham u deyarli qarshilik koʻrsatmadi va bir necha siltovdan keyin gilamga tizzasi bilan yiqildi.
Velyaga uni chalqanchasiga yiqitmoqchi boʻldi, Ammo oradan bir necha minut oʻtgach, barcha harakati zoye ketayotganinn koʻrib, raqibining boʻynini jon-jahdi bilan ishqay boshladi.
— U nima qilyapti? — deya soʻradi Mariyetta. Vareda unga engashib, koʻzini polvonlardan uzmay tushuntira boshladi.
— Buning otini uqalash deyishadi. Urush mumkin emas, tushundingizmi? Uqalash esa mumkin. Shunday qilganda boʻyin mushaklari zaiflashadi.
— Joni ogʻrisa kerak axir.
Italiyalik polvon ham xuddi shunday qarorga keldi shekilli, raqibining changalidan sirgʻalib chiqib, oʻrnidan turdi va Velyaganing orqa tomonidan quchoqlab oldi. Biroq semiz Velyagaga italiyalikning qoʻllari yetmadi; u qornini shishirgan edi, Trakkoning qoʻllari ochilib ketdi.
Tomoshabinlar qarsak chalib yuborishdi.
Darvoqe, boshidanoq ular pol'shalnk polvon tarafini olishlari aniq edi.
Biroq olishuvdan natija chiqmayotgani uchun Velyaga quturib ketdi. Tomoshabinlarning qiy-chuvi uni battar qizishtirib yubordi:
— Velyaga, boʻsh kelma!
— Bos makaronxoʻrni!
— Yashavor, Velyaga!
Polvonlarning koʻzi qonga toʻldi ular oʻqtin-oʻqtin pishqirib qoʻyishardi.
Olishuv borgan sari qizgʻin tus ola boshladi. Kurashchilarning badanini ter bosdi.
Velyaga shiddat bilan hujum qilar, italiyalik jon-jahdi bilan qarshilik koʻrsatar, biroq oʻzini yoʻqotmay, qoidaga binoan kurashardi. Bu orada Velyaga har nima qilib boʻlsa ham raqibini yengishga urindi; sud'ya hatto bir necha bor kurashni toʻxtatishga majbur boʻldi, chunki Velyaga gʻirromlik qila boshlagan edi.
Birdan u Trakkoni nel'son usuli bilan boʻgʻib olishga muvaffaq boʻldi. Uning bahaybat qoʻllari italiyalikning qoʻltigʻidan oʻtib, ensasida birlashdi.
Цirk suv quyganday jimib qoldi.
Polvonlar turgan joylarida qotib qolishdi — biroq ularning bunday turishi gʻoyat katta kuchni talab qilardi: shu tobda ularning tarang tortilgan mushaklarn hozir terisini yorib chiqadigandek tuyulardi. Velyaga yana zoʻr berdi. Italiyalikning qip-qizil yuzi koʻkarib ketdi. Ogʻriqning zoʻridan uning koʻzlari kosasidan chiqib, osilib qolgan tilidan soʻlak oqa boshladi.
— Qanday jirkanch-a! — deya xitob qildi Mariyetta va koʻzlarini yumib oldi.
— Velyaga uni oʻldirib qoʻyadi! — qichqirdi qoʻrqib ketgan opasi. — Pan rais, bu dahshat-ku axir!
— Menga desa, boʻynini uzib tashlasin! — deya javob qildi Dizma.
— Uyalmaysizmi, pan rais, — deya yana gapga aralashdi Mariyetta.
— U taslim boʻlishi mumkin, — dedi yelkasini qisib polkovnik.
Biroq italiyalik polvon taslim boʻlishni xayoliga ham keltirmasdi. U dahshatli ogʻriqqa bardosh berib, sira boʻsh kelay demasdi.
Velyaga ham buni tushundi. U vaqt tugayotganini koʻrib, nima qilib boʻlsa ham raqibini yengishga ahd qildi. .
U italiyalikni yon tomonga siltab, chalib yiqitdi-da butun ogʻirligi bilan bosib, kuragini yerga tekkizdi.
Hamma yoqni gulduros olqish tutib ketdi. Qiyqiruv chapakvozlik, minglab oyoqlarning tapir-tupuridan sud'yaning hushtagi va bosh arbitrning qoʻngʻiroq chalishi eshitilmay qoldi.
— Qoyil, yashavor Velyaga! — deya qichqirardn peshanasi ter qoplagan Dizma.
Bu orada polvonlar oʻrnilaridan turishdi.
Velyaga tomoshabinlarga ta’zim qila boshladi, Trakko esa sud'yalar kollegiyasining stoli oldiga borib, koʻkarib ketgan boʻynini ishqaganicha, nimanidir tushuntira ketdi.
Nihoyat gʻala-gʻovur tindi. Sud'ya sahna oʻrtasiga chiqib, e’lon qildi:
— Pol'sha chempioni Velyaganing Italiya chempioni Trakko bilan kurashi durang natija bilan tugadi. Velyaga raqibini taqiqlangan usul bilan yiqitdi. Shu boisdan ham jyuri...
Qiy-chuv koʻtarilib, sud'yaning keyingi soʻzlari eshitilmay qoldi.
— Yolgʻon!