Tasodifiy hikoya: Shunaqa gaplar 2
davomi... Bir payt akam Nargizni oyogini kutarib yalkasiga qoyib sika boshladi shu darajada kush bil...davomi

razm solib chiqdi.

Ninaning rangi oqarib turganini koʻrgan Dizma bu srda qandaydir gap oʻtganini payqadi. Uning gʻazabi qaynab ketdi.
— Sizdan soʻrayapman, mening qayligʻimdan nima istaysiz? Xoʻsh!
— Nik! — deya uni tinchitmoqchi boʻldi Nina.
— Bu yerda pishirib qoʻyibdimi sizga? Koʻrishni istamayman sizni...

U gapini tugatishga ulgurmadi: Kasya istehzo bilan kuldi-da, teskari burilib eshikni sharaqlatib yopganicha chiqib ketdi.
— Senda nima ishi bor ekan? — soʻradi bir oz jim turgach Nikodim.

Nina yigʻlab yubordi. Dizma undan bir ogʻiz ham soʻz eshitmay, gʻazabidan stullarni tepganicha mehmonxonada u yoqdan-bu yoqqa yura boshladi.

Shu payt pani Pshelenskaya kelib qoldi, lekin kelin bilan kuyov arazlashib qolishibdi shekilli, degan xayolga borib, darhol mehmonxonadan chiqib ketdi.

Oradan bir oz vaqt oʻtgach, Nina tinchib qoldi, biroq qalligʻiga hech nima aytmadi. U faqat Nikodimga, senga sodiqligimga ishonaver, Kasya ham endi sira qaytib kelmaydi dedi, xolos.

«Ana endi, kerak boʻlsa tushunib olaver, — deya oʻylardi boshi qotib Dizma. — Chindan ham bu xotinlarning miyasi aynib qolgan koʻrinadi».

20-bob
Hamma hayajonda edi. Stol va stullar chiqarib tashlangan majlislar zaliga bankaning butun xodimlari yigʻilgandi.

Oldinda direktor, uiing ortida ikki oʻrinbosari, soʻngra boʻlim boshliqlari va nihoyat — boshqa xizmatchilar turishardi. Ular ohista gaplashishmoqda edi. Bir payt eshik ochilib, rais kirib keldi.

Boshliqning dilidan nimalar kechayotganini tushunmoqchi boʻlgan yuzlab koʻzlar unga tikildi, biroq, Dizmaning bezday qotib qolgan yuzidan hech nimani bilib boʻlmasdi.

Rais bir yoʻtalib oldi-da, gap boshladi:
— Muhtaram janoblar, men sizlarni bu yerga xayrlashish uchun taklif qildim. Oʻz lavozimingizda qoling, deb iltimos qilishayotgan boʻlishsa-da, men ketyapman. Ehtimol, buning sababini bilarsizlar, ehtimol, bilmassizlar, lekin buning ahamiyatn yoʻq. Ishdan ketar ekanman, doim sidqidildan mehnat qilib oʻz burchingizni yaxshi bajarganingiz va mazkur bankaning asoschisiga — menga ishlarni ibrat oladigan darajada boshqarib borishimga koʻmaklashgaiingiz uchun sizlarga oʻz minnatdorchiligimni izhor qilmoqchiman. Oʻylaymanki, meni yaxshilik bilan eslab yurasizlar, sizlarga otalarcha mehribonlik qildim va — maqtanmasdan aytishim mumkin, — koʻpchiligingiz mening rahbarligimda anchagina narsalarni oʻrganib oldingiz. Oʻrnimga kim tayinlanishini hali bilmayman. Lekin bir narsani aytib qoʻyay: sizlar meni qanday izzat qilgan boʻlsangiz, uni ham shunday hurmat qilinshngiz lozim. Boshliqlarni doim hurmat qilish kerak. Darvoqe, u odam mashhur davlat arbobi boʻlmasligi ham mumkin; ehtimol, u men yaratgan narsani barbod etar. Biroq boshliq doim boshliqligicha qoladi. Sevimli Vatanimiz ravnaqi yoʻlida mehnat qilishni davom ettiravering. Davlat sizlarga haq toʻlar ekan, u haqqa yarasha unga foyda keltiring. Sizlarni tashlab ketayotganimdan gʻoyat afsuslanyapman. Chamasi, ancha qattiqqoʻllik qildim, nima qilay, fe’l-atvorimning oʻzi shunaqa, lekin sizlarni chin koʻnglimdan yaxshi koʻrib qoldim.

Nikodim dastroʻmolini olib, burnini qoqdi.

Soʻngra direktor soʻzga chiqib, uzundan-uzoq gapirdi, rais Nikodim Dizmaning xizmatlari, uning tashkilotchilik qobiliyati, qoʻl ostidagi odamlarga doimiy xayrixohligini, koʻklarga koʻtarib maqtadi. Gapining oxirida, u shaxsan oʻzi va zalga yigʻilgan barcha xizmatchilar nomidan shunday dono rahbardan ajralayotganliklari uchun juda afsuslanayotganlarini aytdi. Soʻng u kuchli «vivat» sadolari ostida raisga yozuv stoli uchun oltin suvi yugurtirilgan ajoyib charm byuvar topshirdi. Byuvarning muqovasiga kattagina kumush taxtacha yopishtirilgandi. Taxtachaning yuqori qismiga Nikodimning portreti, pastiga banka binosining rasmi solingan boʻlib, oʻrtasiga adres yozilgan edi:

Davlat Gʻalla Bankasining Asoschisi,
Tashkilotchisi Va Uning Birinchi Raisi,
Mashhur Ekonomist Nikodim Dizma Pan
Janobi Oliylariga Minnatdor

Xodimlaridan

Adres tagiga koʻplab imzolar chekilgan edi.

Butun tantana davomida pan raisning shaxsiy sekretari aytilgan gaplar mazmunini yozib bordi. Soʻngra hali adresni koʻchirib oldi-da, chinovniklardan biriga gazetalarga yuborish uchun kerakli nusxada mashinkalatishni buyurdi.

Uning oʻzi juda shoshilib turgandi, chunki hali u Dizma bilan birga frak kiyib, Ministrlar Sovetining raisi Nikodim sharafiga berayotgan xayrlashuv ziyofatiga yetib borishi lozim edi.

Bu orada Dizma xodimlarning har biri bilan qoʻl berib xayrlashdi.

Saroyda Nikodimga xushxabar aytishdi: ziyofatdan oldin unga orden topshirilar ekan.

Ziyofat paytida Nikodimning nomiga juda koʻp maqtov gaplar aytildi, chunki jamoatchilik oldida Dizmaning iste’foga chiqishini bir oz pardalash lozim edi.

Ziyofat oxirida Ulyanitskiy oʻrnidan turib, hazil-mutoyiba bilan bugungi tantananing qahramoni grafinya Nina Ponimirskaya bilan nikohdan oʻtajagini majlis ahliga ma’lum qilib qoʻyish oʻziga topshirilganligini aytib, barchani ushbu bazmi jamshidga taklif qilish sharafiga muyassar ekanligini e’lon qildi.

Bu taklif olqishlar bilan qarshi olindi: hazil-huzul gaplar, savollar eshitila boshladi; boʻlajak toʻy hech kimga yangilik emasdi.

Ziyofatdan soʻng yana tantanali majlis boʻlib, unga tagʻin ancha-muncha mehmon keldi.

Barcha suhbatlar rais Dizmaning iste’foga chiqishi va buning oqibati nima boʻlishi mumkinligi haqida borardi. Birjada gʻalla bankasi obligatsiyalarining narxi tushib ketgani haqidagi tashvishli xabar odamlarning e’tiborini oʻziga tortardi. Optimistlar, bu shunchaki Dizmaning iste’foga chiqkshi natijasida yuzaga kelgan asabiylashish, obligatsiyalarining narhi hali yana koʻtariladi, deyishar, biroq pessimistlar, hammasi barbod boʻlmasa goʻrga edi, deya tashvishlanishardi. Bu masala yuzasidai Dizmaning oʻziga murojaat qilishgan edi, u yelkasini qisib, dedi:
— Hukumat oʻz istagicha yoʻl tanladi. Buning oqibati nima boʻlishini bilmayman.

Turgan gap, odamlar buni, krizisni bashorat qilish, deb tushunishdi. Soʻnggi oylarda busiz ham vaziyat ancha keskinlashib, iqtisodiy muvaffaqiyatsizliklar sodir boʻlib turgan edi. Shu boisdan ham hukumatning qulashi ehtimoldan uzoq emasdi. Bu sharoitda mashhur tashkilotchi, kuchli iroda sohibi, hukumatning choralari bilan kelisha olmagani tufayli ijtimoiy hayotdan chetlashayotgan rais Dizma barchaning diqqatini oʻziga jalb etgan edi.

Muxbirlardan biri Dizmadan, agar kabinet qulasa, siz yangi hukumat sostavida biror ministrlik lavozimini egallashga rozi boʻlarmidingiz, deya soʻragan edi, Nikodim qat’iy javob qildi.
— Yoʻq. Men qishloqqa borib, xoʻjalik ishlari bilan shugʻullanaman.

Bu javob darhol barcha salonlarga tarqaldi, biroq shunga qaramay hech kim Dizmaga ishonmadi.

21-bob
Kostyol oldidagi maydon va qoʻshni koʻchalarni olomon bosib ketdi. Yigirma ikki kareta, yuzdak ortiq avtomobil' ham shu yaqin oʻrtada edi. Tramvaylar toʻxtab qoldi. Ikki qator boʻlib saf tortgan politsiyachilar hangamatalab kishilarni arang toʻsib turishardi. Kostyol eshigi oldidagi