Tasodifiy hikoya: Shunchaki ijod
Men ko'kragin ushlagan, Qizni kayfi cho'g' bo'ldi. Extirosga berildiyu, Aytgan so'zi ox bo'ldi. Tun...davomi

Iste’fodagi polkovnik, oliy harbiy dorulilmni tugatgan, oʻn bir yildan beri shahar hokimi vazifasini bajarayotgan don Lasaro Aponte ham uning boshida ajal shamshiri yalangʻochlanganini bila turib, xarbiychasiga qoʻlini siqib, indamasdan soʻrashib qoʻya qolgan. «Men xavf-xatar oʻtib ketdi, endi hech narsa boʻlmas, deb oʻylabman», dedi u menga. Qavmning otasi padar Karmen Amador ham pinagini buzmagan: «Uni sogʻ-salomat koʻrib, eshitganlarim shunchaki mish-mish ekan-da, degan xayolga bordim», dedi u oʻzining loqaydligini oqlab. Eng yomoni, Sant'yago Nasar suiqasddan ogox etilganmi-yoʻqmi — bu haqda biror inson zoti bosh qotirmagan, yigitning hech narsani bilmasligiga, gʻaflat bosganiga esa hech kim ishonmagan. Darhaqiqat, ba’zi kishilar, jumladan mening singlim Margot ham egizak qassoblar unga qasd qilganini eshitmagan. U tergovchiga shunday izoh bergan: «Agar nomiga sezib qolganimdayam, uni boʻyniga arqon solib boʻlsa-da uyimizga sudrab olib kirardim». Boʻlajak xunrezona jinoyatdan singlimning bexabarligi menga juda gʻalati tuyuldi; bir necha yildan beri hatto cherkovga qatnamay koʻygan, xamisha uyda oʻtiradigan va mish-mishu duv-duv gaplarni eldan burun eshitadigan onamning qulogʻiga butun xaloyiqqa ma’lum shumxabarning yetib kelmagani esa meni battar hayratga soldi. Chunki onamning quvvayi hofizasi va koʻngil koʻzi judayam tiniqligini, koʻp hodisalarni oldindan seza olishini bolaligimdan yaxshi bilardim. Oʻsha paytlarda maktabga vaqtida yetib borish uchun tong qorongʻisida uygʻoniboq onamning rangpar, sirli-sukutli yuziga koʻzim tushardi; u sahargi gʻira-shiralikda uyni supurib-sidirib, keyin qahva qaynatarkan, yorugʻ dunyoda nimalar roʻy berayotganidan gapirar, biz uning purma’no va turli-tuman ma’lumotga boy soʻzlarini issiqqina koʻrpada eshitib yotardik. Nazarimda, onam bilan shahrimiz kishilarini, ayniqsa, uning quroldoshlarini koʻrinmas, sirli, darakchi rishtalar bogʻlab turardi; gohida u xuddi folbin xotinlarday yuz berajak hodisani oldindan aytardiki, voqea roʻy bergach, ogʻzimiz ochilib qolardi. Ammo onam oʻsha kuni soat uchda paydo boʻlib, koʻchama-koʻcha kezib yurgan falokat sharpasining tobora yaqinlashayotganini sezmagan. Yepiskopni kutishga chiqib ketayotgan singlim Margot — uning hovli sahnini supurib-sidirib, somsaga qiyma chopayotganini koʻrgan. Onam oʻsha kunni eslab: «Xoʻrozlar rosa tomoq yirtib qichqirishgandi-da», dedi. Onam bandargoxdan eshitilayotgan ovozlar yepiskopning tashrifi bilan bogʻliqligini tushunmagan, balki toʻydagilarning oxirgi baqiriq-chaqiriqlari, deb oʻylagan.

Uyimiz katta maydondan ancha narida, daryo qirgʻogʻida, xushboʻy anbahzorlar orasida joylashgan edi. Singlim Margot bandargohgacha sohil boʻylab piyoda borgan, aytishicha, fikri-zikri xazratning tashrifi ila band boʻlgan xaloyiq mayda-chuyda mish-mishlarga e’tibor bermagan. Qaysiki xonadonda kasallar boʻlsa, hammasi eshiklar oldiga olib chiqilgandi, ular, hazratning poyqadami bilan zora-mora falak dardimizga darmon yuborar, degan umidda ostonalari yonida choʻzilib yotishar, choʻchqa yetaklagan, kurka qoʻltiqlagan yoki allambalo yeguliklarni, nazru niyozlarni boʻxchalarga tugib olgan xotinlar hovlilaridan hovliqib chiqib, bandargohga oshiqar, daryoning u yogʻida esa, gulchambarlar bilan bezatilgan eshkakli qayiqlar — kanoelar ohista suzib borar edi. Kirgʻoqqa oyogʻining gardi ham tegmagan yepiskopning qorasi oʻchgach, yana bir yangi xabar tarqaldiki, olomon orasida tagʻin shovqin-suron, shov-shuv gaplar avjiga mindi. Singlim ana shunda bor gapni birdaniga eshitgan va janjalning tagiga yetgan: kechagi shohona toʻydan soʻng kelinposhsha Anxela Vikarioni onasining uyiga qaytarib keltirib qoʻyishibdi, inchunun, kuyovning shahodaticha, u juvon chiqibdi. «Xuddi jonim xalqumimga kelib qolganday behol boʻldim, — dedi singlim Margot. — Odamlar qanchalik ogʻiz toʻldirib gʻiybat qilishmasin, hech bir kimsa bechora Sant'yago Nasarning bu ishlarga qanday aralashib qolganini izohlab berolmasdi». Binobarin,Anxela Vikarioning akalari uni oʻldirmoqqa qasdlangani hammaga ma’lum edi.

Singlim yigʻlab yubormaslik uchun lablarini tishlaganicha uyga diltang kirib keldi. Onam oshxonada kuymalanar, mabodo yepiskop siymosini koʻrish nasib etsa, dogʻda qolmay deya bozor kuni kiyadigan koʻk gulli koʻylagini ustiga ilib olgan edi; u oʻzicha ishqu jazmanlik xususidagi portugal xalq qoʻshigʻini xirgoyi qilardi. Singlim dasturxonga bir kishilik ortiqcha nasiba qoʻyilganini aytgandi, onam:
— Bu Sant'yago Nasarniki, — dedim. — Qizim, axir uni oʻzing nonushtaga taklif etgansan-ku.
— Olib qoʻying, — dedi Margot qat’iy.

U onamga koʻchada eshitganlarini bir-bir aytib berdi. «Onam hamma gapni biladi, deb oʻylagandim, — dedi singlim menga. — Chunki unga bir narsani ayta boshlasang, yarmiga bormay turib, oxiri nima bilan tugashini fahmlab olardi». Ammo bu mash’um xabar onamga ham birmuncha chigal tuyulib, hattoki u ham nochor ahvolda qoldi. Nasarning avlodiga tugʻilganida onamning ismi bilan Sant'yago deb atashgandi, chunki onam uni choʻqintirgan volida edi. Sharmandai sharmisor kelinning onasi Pura Vikarioga ham onamning qarindoshchiligi bor edi. Onam singlimning bidirlashini oxirigacha eshitmay, azalarga kiyadigan qora ridosini, poshnador poyabzalini kiydi. Otam hali oʻrnidan turmagandi, oradagi gap-soʻzni eshitib, kutilmaganda, tungi xalatida u ham oshxonaga kirib keldi va xavotirlanib, onamdan qayoqqa otlanganini soʻradi.
— Boyaqish jigarim Plasidadan xabar olay, — dsdi u. — Barcha xaloyiqqa egizak qassoblar uning oʻgʻlini oʻldirmoqchi ekani ayonu u bechoraning uyi kuyib, xech narsadan bexabar oʻtiribdimish. He, dunyoning tashvishiyam qurib ketsin-a!
— Narsalar ham, Vikariolar ham biz uchun qora koʻzday yaqin va aziz, oʻylab ish tutgin, onasi, — dedi otam.
— Har doim boshiga falokat tushganlarga qayishgan yaxshidir, — dedi onam.

Narigi xonadan ukalarim chiqib kelishdi. Kichkinalari yomon bir ish boʻlganini sezib, yigʻlab yuborishdi.

Onam, umrida birinchi marta boʻlsa kerak, na hiqillayotgan dilbandlariga, na otamga e’tibor qildi. Otam uning nihoyatda qaygʻurayotganini anglab:
— Toʻxtab tur, menam kiyinib olay, — dedi.

Onam bu paytda koʻchaga chiqib ulgurgandi. Ukam Xayme ham kiyinib, maktabga joʻnashga taraddudlanardi. Otam unga:
— Onang bilan birga bor, — deb buyurdi.

Nima gapligidan, qayoqqa borishayotganidan bexabar, Xayme onamning izidan chopa ketdi va unga yetib, qoʻlidan mahkam ushlab oldi. «U oʻz-oʻzi bilan soʻzlashib borardi, — dedi menga Xayme. — Onam, bu salloh oʻlgurlar hayvondanam battar, turgan-bitgani falokat, — dedi past ovozda». U ukamni yetaklab borayotganini ham sezmagan. «Odamlar ahvolimni koʻrib, bu xotin aqlidan ozibdi, deyishgandir, — deya zorlandi onam menga keyin. — Olisdagi shovqin-suronni eshitganim esimda, nazarimda toʻy qaytadan boshlanganu olomon yana maydon tarafga chopib borayotganday tuyuldi». U oʻzida yoʻq shoshib borarkan, butun olagʻovurning boisi qil ustida turgan inson hayoti ekanligini fahmlab, jon-jahdi bilan maydonga talpingan, biroq yoʻlda oʻtib