Tasodifiy hikoya: Erli Ayol (tanlovga) YIGITLAR
Chirchik shaxar Navoi ko'chasi. Yotoqxonada. -ay ax sekinroq jonim og'riyapdiku -buncha noz q...davomi

siqilib, isitmam chiqib ketdi: tomirlarimda qoʻrgʻoshinmisol qon yugurganday boʻldi. Yelkam terdan hoʻl boʻlib, qulogʻim shangʻillardi. Ha, demak, boylarning arzandalari orasida deng. Bechora onajonim atigi oʻttiz besh yoshda edi, u boʻlsa toʻqqizinchisini, yana oʻlik tugʻdi. Minglab guvoh chaqirganing bilan hech kim oʻshanda u oʻttiz besh yoshda ekanligiga ishonmaydi. Deyarli har kuni boshini durracha bilan chandib bogʻlab olib, oʻzini karavotga tashlagancha: «Voy jonim-ey, shoʻrim qursin! Yana la’nati kasal tinka-madorimni quritib yubordi! Boshim ogʻriqdan yorilib ketay deyapti!..»—deya oh-figʻon chekardi.

Oʻzim sezmagan holda yoʻlakda turgan ishchining koʻziga qarashga urinardim. Yuzi uzunchoq, oppoq boʻlib, xuddi mumdan qilinganga oʻxshardi. Birdan bu tirish basharaga qarash koʻnglimga urdi. Men. charchagancha oʻtirgʻich suyanchigʻiga suyandim. Shundoqqina toʻgʻrimga ma’nosiz tikildim. Oldinda oʻn sakkiz-oʻn toʻqqiz yoshlardagi yigitcha turardi. Aftidan, studentga oʻxshaydi.

Qop-qora sochlari kirlab ketgan boʻlib taroq bilan emas, dastpanjasi bilan taralgandi. Ya’ni, masalan, taralgan desayam boʻlaveradi, taralmagan desayam. Ensasini qoplagan patila-patila sochlari naq kurtkasining yoqalarigacha tushgan. Boz ustiga, chakka moʻylari deyarli quloqlarini ham yopib yuborgandi. Uning yonginasida sochlari boʻyalgan, malla qiz silkinib kelardi. Avtobus, ayniqsa, qattiq silkinganda u naq yigitning quchogʻiga kirib ketgudek boʻlardi. Xuddi oynaga qaramoqchiday dam-badam koʻz qiri bilan u tomonga qarab-qarab qoʻyardi. Yigit esa— u menga yonlamasi koʻrinardi — qizning oyogʻidan koʻz uzmas, tirsaklarini esa xuddi qanotdek kerib olgan boʻlib, uning koʻkragiga noxosdan tegib ketishga harakat qilardi. Qoshlarini chimirib, jiddiy turardi. Siyrak, mayin soqoli yuzini chiroyli qilib turardi. Yuzi hali dagʻallashmagan, boz ustiga, birortayam ajini ham yoʻq boʻlib, terisi sip-silliq edi. Koʻz ostida xaltachalari yoʻq, qovoqlari sargʻaymagan. Vaqtini topib, men uning koʻziga qarashga muvaffaq boʻldim: yo kulrang, yo qoʻykoʻz, yo zangori. Hanuz qoshlarini chimirgancha, atrofiga magʻrur qarardi. Nega endi uning sip-silliq, birortayam ajinsiz yuziga qarab turib oʻlim haqida eslab qoldim-a? Esladimu oʻyga toldim.

Oldimda oʻtirgan oʻgʻlim shekilli? Yoki hasadu gʻayirlik aralash qarayotganim qaytmas boʻlib ketgan yoshligimmi?

Qarshimda xuddi bundan bir necha oʻn yil avvalgi kaminai-kamtarin — oʻzim turgandayman... Ha, boʻlmasam-chi? U — bu oʻzim ekanligini, faqat bir necha oʻn yoshga yoshroq ekanligimni tushungan zahotim, mana shu bir necha oʻn yilini yaqqol his qilganday boʻldim... Va bugun kechqurun avtobusda kelayotib bexosdan miyamda, men ham kunlardan bir kun — balki, xudo biladi, hatto ertaga-yoq! — oʻlib qolishim mumkin, degan fikr. charx urdi...

Bundan chiqdi, kishi hali yosh ekan, u oʻlimni chollarga qarab eslasa, oʻzi qarigach esa, oʻlim haqida unga yeshlik eslatib turarkan-da! Nega endi chollarga bu yoshlar yoqmaydi? Nega endi ular yoshlardan qoʻrqadilar, agar qoʻllaridan kelsa oʻldirishga ham tayyorlar?.. Buni men faqat bugun angladim. Chunki yoshlik keksalar uchun oʻlimning elchisi-da. Endi qoʻllaridan hech vaqo kelmasligini, bir oyoqlari toʻrda boʻlsa, bir oyoqlari goʻrda ekanligini esga solishdir.

Men qaysarlik bilan manavi yigitchaning koʻzi qanaqa rangda ekanligini koʻrmoqchi boʻlardim. Vaqt oʻtgan sayin inson koʻzlari ham oʻzgararmikin — uning rangi, jilvasi, ifodasi degandek? Hayot hammasini ostin-ustun qilib, aralash quralash qiladi, almashtiradi, ana shunda inson koʻzidaga jilva yoʻqoladi, ularning ifodasi xuddi bizlarning umidlarimiz va xohishlarimiz ustini kul bosgandek sezilmay ketadi.

Men mana shular haqida oʻylab, xuddi manavi yigitchaday qovoq uyub oʻzimga-oʻzim gapirardim — uyulgan qovoqlar, menimcha, erkakni odamshavanda qilib koʻrsatib, uning husniga husn qoʻshadi! Keyin shahd bidan oʻrnimdan sakrab turdim: tushadigan bekatimgacha tik tura qolaman. Gazeta sahifasiga koʻzim tushib qoldi: samolyotni oʻgʻirlagan yigitlardan bittasi ob’ektivdan panalamoqchi boʻlganday yuzini qoʻli bilan berkitib olibdi. Rasm telefoto orqali olingan edi. Boshqasida esa avtomat ushlagan yigitcha samolyotning dum tomonidagi trapda xuddi soqchiday turardi. Yozishlaricha, toʻrtalovi ham studentlar ekan.

«Oh shoʻrim qursin!—deya nolirdi onam.— Hadeb qizlarga koʻz suzgandan koʻra, yaxshisi, maktabda oʻqisang boʻlmaydimi! Odam boʻlarding. Mana mendan qiyos, bir burda non uchun yelkamning yagʻirini chiqarib ishlaganim-ishlagan. Hech boʻlmasa sen shu qismatdan qutularmiding. Bor, oʻgʻlim, shaharga ket, mulla boʻlib kelasan!» Universitetni bitirayotgan kunim Xakki amakimdan telegramma keldi: «Tez yetib kel, onang ogʻir kasal». Telegramma yuborishayotganda u allaqachon bandalikni bajo keltirib boʻlgan ekan, menga buni kelganimdan keyin gapirib berishdi...

«Oʻqi, harakat qil, shundagina odam boʻlasan!»—dedim oʻgʻlimga sovuqqon ovozda, ha, xuddi shunday, sovuq-qonlik bilan...

Xotinim, men bari biram bugun ichishga ahd qilganimni koʻrib ishlarini tamomlab, menga dasturxon tuzashga yordamlashish uchun oshxonaga tashrif buyurdi. Xotinimni koʻrib, men yana xursand boʻlib ketdim: demak, bu qishda biz yana bitta jonga koʻpayarkanmiz-da! Mehr bilan uning koʻziga qarab, jilmaydim.Lekin butun uyni tutib ketgan bodring hidi xayolimni parokanda qilib yubordi, mazkur hid soʻlagimni oqizib, koʻnglimni ozdirib yuboray derdi! Katta oʻgʻlim yonimda oʻralashib yurardi, biror-bir buyrugʻimni ogʻzimdan chiqmasdanoq bajarish ishtiyoqida koʻzimdan koʻzini olmasdi,— u menga xushomad qilish payida edi. Uyam balo, dasturxon tuzalyaptimi, demak, men ozgina otib olaman, odatda ichganimdan keyin xushchaqchaq va muloyim boʻlib qolaman. Qizim oshxonadan uyga tanda qoʻyardi. Dasturxon tuzalib, dadalari ichishga tayyorlanayotgan oqshom — bolalar uchun naq bayram boʻlib ketardi — oʻzimning boshimdan oʻtgan, otamni eslayman. Mana, nihoyat oʻgʻlim aroq shishasi bilan boshqa bir shishaga suv solib stolga olib kelib qoʻydi. Qizim muz olib keldi. Xotinim brinzani suv solingan tovoqqa qoʻydi. Nima jin urib ertalabdan oʻgʻlimga oʻshqirib, unga shippagimni ota qoldim? Mening qarayotganimni sezmasin, degandek, yer ostidan aybdorlarcha unga qarab qoʻydim. Oriq, niholday ingichka — uni erkalab, oʻpib qoʻysam boʻlarmidi!.. Men zoʻrgʻa oʻzimni bosib, stakanlarni olib oshxonadan uyga shitob bilan chiqib ketayotib, doim oyoq ostida oʻralashib yuradigan kichkintoyni yiqitib yuboray dedim. «Obbo xoʻtikcha-ey!—deya hayqirdim.— Nega oyoq ostida oʻralashyapsan! Qani jimgina oʻtirgin-chi!» Stakanlarni jaranglatib chap qoʻlimga oldimda, oʻng qoʻlim bilan bolani koʻtardim. Yonogʻidan oʻpdim. «Shundoqqina eshik oldida turibsanu miq etmaysan. Bunaqasi ketmaydi!» Bolakay qulogʻimni changallab olib, kuchining boricha choʻza boshladi. «Voy xoʻtikcha-ey! Yana mening qulogʻimni ham choʻzadigan boʻldingmi. Bilasanmi, men hozir seni qayoqqa yuboraman? Qani, oʻzing ayta qolchi!»

Oʻgʻilcham kulib yubordi: men nima demoqchiligimni