Tasodifiy hikoya: Oʼqib mazzq qiling (bozorda 1 qism)
Nu man bugun man silaga lichni hayotimda bo'gan realniy voqiyani aytib beraman hullas qiw tugab bahor bowlanyotgandi ayolim adasi manga bahorgi hijobladan oberin deb mani farg'ona bozorlaridan biriga obordi endi qaysi birigaligini etmi qo'yuri gap so'z keremas karochi bordik endi bozorda odam do'kon awuncha no anu hijob magazini do'konlari juda kam ekan rosa aylanib ahiri bir opani ko'rimsizgina ihcham do'konida to'htadik opa judayam istarasi issiq huw muomila ekan darrov ayolimni avrab do'konig...davomi

Бу гапни ҳеч кимга айтмай туринг, илтимос. Мен тезда Қосим акамга хабар берай. Бир куни уйим олдида ўралашиб турганига кўзим тушганди. Танимабман. Наҳотки, Қосим акам бундан бехабар бўлса...
– Майли, боринг, ука. Лекин отани бундай маҳалла-кўй олдида хўрлатиб қўйиш яхшимас. Обрў-эътиборингизга путур етади-я.
– Бу ерда бир гап борга ўхшайди. Хуллас, мен кетдим, келишдик-а?
– Хўп. Бирор кун отангиз топилганини нишонлармиз, ахир.
– Албатта! Мен кетдим.
– Кўришиб қўймайсизми?
– Кейин... Тушунасиз-ку! Катта акам нима деркин? Аввал олдиларидан ўтай.
– Ҳа, майли-майли. Лекин ошга келинг, хўпми?
Муталлибжон Низомхўжанинг олдига борди-да, қулоғига шипшиди: "Илтимос қилишди. Ҳозирча Саидвафо ака ҳақида ҳеч кимга айтмай турарканмиз".
– Нега? – сўради ҳожи бобо.
– Ака-укалар ўзаро маслаҳатлашиб олишаркан.
– Бўлмаса, уларнинг қарорини ўзингиз менга билиб берасиз. Мабодо тан олишмаса, бу ошнамни мен олиб кета қоламан. Қаранг, бу ерда жа хор бўлибди-ку, а?
– Хўп. Камолжон катта акасининг олдига кетди. Қайтишини кутамиз.
– Келишдик.
Аммо Камол ошга келмади. Камолнинг бирор зарур иши чиқиб қолганга йўйишди. Низомхўжа Муталлибжонга маъноли нигоҳ ташлади.
– Сизлар бемалол. Мен ҳозир бир жойга ўтиб келаман, – деди у ўрнидан қўзғалиб.
– Майли, мен бўлмаса, анави "ўрис чол" билан гурунглашиб тураман.
– У киши билан жа чиқишиб қолдиларингми, дейман-а, меҳмон? – деди ошхўрлардан бири.
– Ҳа, эски танишим, – деб қўя қолди ҳожи бобо.
Муталлибжондан ҳадеганда дарак бўлавермади. Саидвафо бу орада чақирган бошқа сўриларга ҳам хизмат қилиб юрди. Оқшом чўкарди. Сой сувининг бетўхтов оқиши кўнгилга хотиржамлик бағишлар, у гўё тез ўтиб бораётган инсон умрига ўхшарди. "Тавба, – деб қўйди Низомхўжа қўлидаги чойдан бўшаган пиёлага ва оқин сув тўлқинларига қараб. – Бир пиёла чой ичиб бўлингунча қанча сувлар оқиб кетади..."


Гапдошлар турли баҳоналарни айтиб бир-бир ўрниларидан туриб тарқалишди. Гап берувчининг бедараклиги ва меҳмон борлигидан хижолат чекишарди. Шу йўсинда қолган охирги тўрт кишига ҳожи бобонинг ўзи дуо берди.
– Муталлибжонникида қоларсиз, меҳмон?
– Ҳа-ҳа, бир оз ишимиз бор эди, узр.
– Унда эртага кўришармиз?
– Ҳа-ҳа, албатта. Хуш кўрдик, яхши боринглар, раҳмат.
Ҳамма кетгач, ниҳоят Муталлибжоннинг қораси кўринди. Унинг ранги оқарган, авзойи бузуқ эди. У сўрига ўтирди-да, тиззасини шапиллатиб бир уриб қўйди.
– Бу қанақа одамлар-а, отахон?
– Ҳа, тинчликми?
– Тан олгилари келмаяпти-ку.
– Нимани?
– Отани-да. Борсам, Қосим аканикига ҳамма оғайнилар, келинлар, кейин анави қизи Меҳри йиғилишиб, тортишиб ўтиришган экан. Бирови "Шу пайтгача қай гўрда юрган экан" деса, бошқаси "Шарти кетиб, парти қолгани учун ўрис хотини ҳайдаган. Охири энди бўйнини эгиб келибди-да, номард", дейди. Хуллас, "Бизга меҳр-оқибат қилмаган бундай отанинг кераги йўқ. Агар уни ҳозир тан олсак, эл-юрт олдида шарманда бўламиз. Бизга ўзидан кўра, қабристонда турган тоши азиз", дейишди. Ана шунақа гаплар...
– Оббо муттаҳамлар-ей. Саидвафодаям айб бор-да. Лекин нима бўлсаям оталари-ку. "Отанг чўчқа бўлса, бойлаб боқ", дейдилар. Наҳотки, битта нон, бир коса овқат бериб туришга арзимаса.
– Хуллас, бошим қотди. Бекорга аралашган эканман.
– Нима, бутунлай воз кечишдими?
– Йўқ. Қосим аканинг томорқасининг этагидаги чорбоғ томонга чиқаверишда бир бузилмай, боболаридан қолган эски уйи бормиш. Тўрт сотихча жой кириш-чиқишиям орқа томондан, алоҳидамиш. Чолга ўша эски уйни жой қилиб берадиган, нон-озиғидан хабар олиб турадиган бўлишди. Лекин ота сифатида эмас, бир боқувчисини йўқотган мусофир сифатида. "Бориб айтинг, хоҳласа шу, бўлмаса ўзи билади. Лекин бу ҳақда ҳеч кимга овоза қилманг", деб илтимос қилишди.
– Хайрият, шунисигаям шукр. Уларниям тўғри тушуниш керак. Кейин-кейин кўз кўзга тушиб, меҳр туғилса, ажабмас.
– Майли. Бир оз вақт керак. Саидвафонинг ўзидан сўраб кўрайин-чи, агар хоҳласа, уни олиб кетиб, узум боғимга қоровул қилиб қўярдим.
Шундан сўнг мўйсафид ошхонада уймалашиб юрган Саидвафонинг олдига борди. Аммо фарзандлари орасида бўлиб ўтган можаро ҳақида оғиз очмади ва ўзи билан бирга кетишни таклиф қилди.
– Юқ, – дея эътироз билдирди у. – Ман шунда туғилди, шунда ўлган. Никуда не поеду.
– Бу ер сизга тўғри келмайди. Одамлар таниб-билиб қолишса, гап-сўз кўпаяди. Фарзандларингизнинг обрў-эътиборларига путур етади-ку!
Саидвафо бир оз ўйланиб қолди. Ошнасининг гапида жон бор эди. Чойхонада бир умр "Ўрис чол" бўлиб юриб бўлмайди. Касал бўлиб ётиб қолиши бор. Аммо хотини Ларисанинг бу ерда бир истаги амалга ошган: мусулмон мозорида ўз жойи ва тоши бор. У ана шу "бебаҳо бойлиги"ни шу тобда Низомхўжага кўрсатгиси келдими, уни бир жойга бориб келишга ундади:

– Пошли, в одну место сходим.
– Қаёққа?.. Ҳой, Муталлибжон! Биз бир жойга ўтиб келарканмиз!
– Бирга ўтамиз. Мана ҳозир! – деди у.
Саидвафо уларни қабристонга бошлаб борди. Низомхўжа ошнасининг бу ҳаракатидан мамнун бўлди. "Хайрият, анчагина эси кириб қолган кўринади. Ўтган авлод-аждодлари, хотинини ёдга олгиси келган, шекилли. Майли, уларнинг руҳи покларига бир Қуръон тиловат қилиб қўямиз".
Саидвафо уларни юраги хуруж қилган жойга бошлаб борди ва ўриндиққа ўтиришга ишора қилди. Низомхўжа "Қани, бисмиллоҳир раҳмонир роҳим, – деб ўтириб, кўзларини юмиб, эндигина тиловатни бошламоқчи бўлган ҳам эдики, Саидвафо уни қаттиқ туртди ва рўпараларида турган ўзининг қабр тошига ишора қилди. Муталлибжоннинг-ку, бундан хабари бор, кулиб турарди. Аммо Низомхўжа тошни кўриб қотиб қолди.
– Вот. Так что, я никуда не уеду, – деб қўйди "Ўрис чол".
Низомхўжа бу воқеадан қаттиқ таъсирланди. Ошнасининг фарзандларини ўзича тушунишга ҳаракат қилди. Уни олиб кетишга бошқа уринмади. Бошқа сафар хабар олишини айтиб, Олтиариққа тез жўнаб қолди. Сўнгра орадан бир ойлар ўтгач, ошнасидан хабар олмоқ учун яна чойхонага келди. Лекин "Ўрис чол" кўринмасди. Чойхоначи Икромжон уни Қосим қассоб бобосидан қолган бир эски ҳужрага олиб бориб қўйганини ва азбаройи савоб учун унинг иссиқ-совуғидан хабар олиб туришга ваъда берганини айтди.
– Савоб учун, денг. Яхши-яхши. Ўша ҳужра қаерда?
Чойхоначи у ерга қандай боришни тушунтириб қўйди.
Топиб борди. У ер пастак пахса деворлари ағанай деб турган, ёмғир сувлари ювиб ариқча излар қолдирган қадимги бир уй, бир даҳлизли ҳужра экан. У ер Қосим қассоб ҳовлисининг орқа томони бўлиб, ариқ бўйлаб кетган ва чакалакзор оралаб ўтган тор сўқмоқ йўлакдан бориларкан.
Низомхўжанинг кўзи пастқам девор ортида ғиштин пиллапояга ўтириб олиб, тоғорани тарақлатиб кир юваётган ошнасига тушди. Иштону кўйлакларини ҳовли ўртасидан ўтказилган одамнинг пешонаси тегиб кетадиган чилвир ипли дорга илган. Уй ва ҳовли супуриб-сидирилмаган, тахта-ёғоч, майда-чуйда рўзғор буюмлари ҳар қаерда бетартиб ётарди.
Эҳ-ҳе, ана отанинг аҳволи, деб қўйди у ачиниб ва қандай қилиб унга ёрдам бериш ҳақида ўйланиб бир оз туриб қолди. Сўнгра ҳовлига кирди. Саидвафо шимини сиқишга чиранар ва кучи етмаётганидан бўйин томирлари бўртиб чиқарди.
– Издираска, – деди Низомхўжа атайин.
Саидвафо бир оз анқайиб қолди.
– Келинг, сиқишиб юбораман, – деди меҳмон ҳўл шимнинг