Tasodifiy hikoya: Кучамиздаги богча
Салом мани исмим Комол ман бошимдан утган вокияни езаман. Ман институтда укирдим, хар гал уйга кайт...davomi

yurishni o'zlashtirdik. Shu jumladan shevalarni, yoshlarga xos jargonlarni, kar-soqovlar tilini ham bilishimiz shart edi. Qolaversa, transportning har qanday turida bemalol yura bilishimiz zarur.
Vaqt o'tib borardi. Biz bildirmasdan bir-birimizning cho'ntaklarimizga tushardik va katmon, shunga o'xshash narsalarni egasiga sezdirmay olib qo'yishga urinardik. Har bir muvaffaqiyatli harakatimiz bizga qo'shimcha ochko olib berardi.
Eng dahshatlisi shu ediki, biz ko'rsatilgan muddatda, aytilgan joyda hozir bo'lishimiz shart edi. Masalan, oshxonaga 13: 03 da kirib kelishimiz kerak bo'lsa, shu vaqtda bir-ikki soniya farq bilan bo'lsa-da, kirishimiz kerak. Mabodo uch soniya o'tib ketsa, stol yig'ishtirib qo'yilardi. Natijada och qolib ketaverardik.
Xotiramizni, diqqatimizni ham charxlab borishardi. Har bir mayda-chuyda narsani tez ilg'ay olishimiz, xotiramizda kazarma tugul, hatto ko'chadagi buyumlarning har birini tez joylay olishimiz shart deb qo'yilgandi. Ba'zan bizdan aktyor yoxud ustamon jinoyatchilar tayyorlashyaptimi deb ham o'ylab qolardik.
Ha, misol uchun aytadigan bo'lsam, «Cho'ntakkesarlik» degan fanni haqiqiy qamalib chiqqan, o'g'irlik dunyosida juda mashhur odam o'tardi. U kal, uzun soqoli ko'ksiga tushadigan, barmoqlari xuddi musiqachilarniki kabi ingichka, tili o'tkir odam edi.
— Bolalar, men sizlarning asboblaringizni ko'rmoqchiman. — u biz bilan tanishishni shu gapdan boshladi. — Chunki, kimlar bilan ishlashim kerakligini bilishim lozim. Qani, barmoqlaringizni ko'rsatinglar-chi! Hamma qo'lini stol ustiga qo'ysin! Ie, shuyam barmoqmi? Nimaga yaraydi bular? Iltimos, barmoqlaringizni mana bunday holatga keltiringlar! Endi bunaqasiga. Xudoyim, qanday dahshat-a! Bu barmoqlar bilan faqat po'lat eritish, o'rmon kesish, g'isht terish, nihoyat karabindan otish mumkin xolos. Sizning ishingizda bu barmoqlar yordam bera olmaydi. Bilmadim…
O'qituvchimizni Mixaylich deb chaqirishardi. U o'z ishini yoshi yetmishga borib qolganiga qaramay, haqiqatan yaxshi bilardi.
— Mashg'ulot, mashg'ulot va yana mashg'ulot! — derdi u. — Men istaymanki, barmoqlaringiz narigi xonada kapalak uchsa shamoli tegayotganini his eta olsin. Ana shunda sizlar odamlarni yig'lata oluvchi ajoyib simfoniyalarni ham ijro eta oladigan bo'lasiz… Eh, o'z vaqtida mening barmoqlarim qanaqa edi-ya! Birontayam ayolda yo'q edi mendagi barmoqlar. Vey, nima qilyapsan? Bunday ishlab bo'lmaydi. Bu cho'ntak. Ayolning ko'ylagi emas. Siz ayol ko'kragiga emas, birovning cho'ntagiga qo'l solyapsiz. Yo'q, hozir sizlarga qoniqarli baho qo'ya olmayman…
Menga qaranglar, ishlayotganingizda ko'zingizni boshqa tarafga olib qochishga odatlanmang. Qo'rquv boshqalarning diqqatini oshiradi. Ochiqchasiga, qo'rqmasdan harakatlanishga o'rganing. Kulimsirang «mijoz»ning ko'zlariga boqib. Tabassum ishonchni oshiradi. Har qanday odam ham uning cho'ntagiga kulimsiragan holda tushayotganingizni ko'rsa, hazillashyapti deb o'ylaydi.
Agar qo'lga tushsangiz, shovqin ko'tarmang. Yutqazsangiz ham chiroyli qilib yutqazing. Sizdagi professional qobiliyat bir-ikki yillik turma azobidan yuqori turishini unutmang.
Hoy bola, men senga bu yumaloq matoni nima uchun berdim? Barmoqlaringni harakatlantir. Sen ertayu kech, hatto hojatxonada o'tirganingdayam ishlashing kerak. Mening qo'llarimga qara. Bu barmoqlar bir paytlar odamlarning tor shimlari cho'ntagidagi gugurt qutisini ochmasdan turib ichidan uchta-to'rtta gugurt donasini ustalik bilan chiqara olgan.
Agar siz sumkani xuddi kolbasa kesgandek kesish lozim deb o'ylasangiz, bu yerda qiladigan ishingiz qolmabdi deb hisoblayvering. Chunki, sumka kolbasa emas. Hoy, piskani qanday ushlayapsan?..
Qiziq, biz Mixaylichni sira jinoyatchiga o'xshatgimiz kelmasdi. U jinoyatchi, o'g'ri, retsidevist, ellik yil turmada o'tirgan odam edi.
— O'ylaysizki, manavi katmon menga kerakmi? — ba'zan faylasuflarcha fikrlay boshlardi Mixaylich. — Yo'q, menga vaziyat kerak, o'yin kerak. Men katmonning zo'rini bir paytlar militsiya bayramiga bag'ishlangan tantanali kechada qo'lga kiritganman. U yerda sovet puliga ellik so'm bor ekan. Eh, militsioner yig'lagan bo'lsa kerak. Yo'q, men pul uchun bunday qilmaganman. Ustaligimni yana bir marta namoyish qilganman…
Grimm, mimika, harakat muallimi ham juda dag'al odam, shunga yarasha o'z ishining ustasi edi.
— Bu bashara bilan seni birinchi uchragan militsioner qo'lga oladi. — derdi u. — Nima, qurbaqa yeganmisan? Mushaklaringni bo'shashtir sal. Ko'zlaringni ko'rsat. Hech narsadan qo'rqish shart emas. Sen boshqalar qatori qonunni hurmat qiladigan odamsan. Militsionerga tabassum bilan yaqinlash-da, poliklinika qaerdaligini so'ra. Soat nechaligini surishtir. Ketayotganingda qadamlaringni tezlatma. Esingda bo'lsin. Yuz ham xuddi kinokameraga o'xshaydi. Kallangda qaysi tasma aylanayotgan bo'lsa, basharang ham o'shani ko'rsatib turadi. Qoshlaringni ker. Sigaretni tish tozalaydigan cho'pga o'xshab ushlama.
Nima yurish bu? Yurish ham odamning kimligini, kim bo'lib ishlaydi, oilasi bormi-yo'qmi, xursandmi, xafami, sog'mi-nosog'mi, hammasini aytib bera oladi. Men o'nlab senga o'xshaganlarni bilaman. Ular birinchi kuniyoq qovun tushirishgan. Birlari qadahni noto'g'ri ushlagani, boshqasi kostyumining tugmalarini boshqacharoq qadagani uchun…

* * *

Bir yil o'tdi. Barcha muallimlar bizning yetarli tayyorgarlikka ega ekanimizga amin bo'lishgach, imtihon shartlari bilan tanishtirishdi. Bunaqasini kutmagandik.
— Sizlar uchun, — deyishdi. — Yegan nonlaringni oqlash payti yetdi. Biz «ochiq eshiklar kuni»ni e'lon qilamiz. Erta-indin barchangiz o'sha yoqqa, haqiqiy dunyo tomon yo'l olasiz. Yoningizda na ovqat, na pul, na kiyim, na hujjat, na turar jon bo'ladi. Hatto, oddiy taroq ham bo'lmaydi. Hammasiga o'zingiz erishishingiz lozim. Mana shu imtihonning asosiy sharti. Biz orangizdan kimningdir surati dastlabki kunlardanoq militsiya postlari tepasida osilib tursa, yo kimgadir qidiruv e'lon qilinsa, qutqarishga kafolot bermaymiz. O'zingiz harakat qiling.
Ikki oydan keyin ishingizni tekshirib ko'ramiz. Kim rostakam afsonaviy ishni uddalay olsa, o'sha imtihondan o'tgan hisoblanadi. So'ngra bemalol uyiga yo'l oladi. Biz maxsus topshiriq uchungina uni chaqiramiz. Bu balki besh yil, balki, o'n yil, balki bir yil davom etar. Shu muddat ichida u odamni ortiqcha bezovta qilmaymiz. Endi qolgan shartlarni eshiting:
— Siz belgilangan geografik hududni tashlab ketmaysiz. U yerdan chiqish, qarindoshlardan, yaqinlardan yordam so'rash, kimgadir xat yozish, qo'ng'iroq qilish taqiqlanadi. Bizning telefon raqamimizni hech kimga bildirmaysiz. Mabodo qonun bilan o'rtangizda kelishmovchilik yuzaga kelsa, o'zingiz vaziyatdan chiqib ketishga harakat qilasiz. Biz yordamga kelmaymiz. Eplolmadingizmi, turmada kelgusi tekshiruv muddatigacha o'tiraverasiz. Hech qachon bizning tashkilot haqida birovga gapira ko'rmang. Bu davlat sirini fosh etgan hisoblanadi va o'sha odam jinoyat qonunlariga asosan jazolanadi.
Mening navbatim to'rt kun deganda yetib keldi.
Talabga ko'ra, cho'ntagimdagi barcha narsalarimni chiqarib