Tasodifiy hikoya: Telefondagi extirosli suxbat...
Bu omadmi yoki jazo... Balki inomdur......davomi

Bora-bora ko'nika boshladim. Shug'ullanganim sayin zarba kuchi osha bordi.
— Zarbani aniq va keskin berish zarur. — deya uqtirardi instruktor. — Uzoq o'ylanib turma!
Imtihonlarni qaytadan topshirishni o'ylasam, yuragim orqaga tortib ketardi. Shu sababli ham jonim qiynalishiga qaramay tayyorgarlik ko'rdim…
Yana qorong'i xonalarda mashg'ulotlar boshlandi. Goh portlovchi moddalarga, goh zaharga, zaharlanishga qarshi kurashish… Ayniqsa, uzoq masofaga yugurib kelgandan so'ng nafas rostlamasdan turib yuz-yuz ellik marotaba turnikda tortinishga majburlashardi.
O'ylardimki, bu mashg'ulotlarning oxiri yo'q. Ularning barchasini o'rganib chiqish uchun bitta umr yetmaydi. Hoynahoy, keksayganimgacha shug'ullanaman-u, nafaqaga kuzatib yuborishadi.
Yo'q, o'qishning ham oxiri ko'ringandek bo'ldi. To'g'ri, bitirish imtihoni bo'lmadi. Xuddi o'z dafn marosimimga borish va qatnashishga o'xshagan maxsus bitim imzoladik. Bitim tuzilgan qog'oz ostiga siyoh bilan emas, balki, o'z qonim bilan imzo qo'ydim.
Bitim sharti shunday edi:
Tashqi ko'rinish, yurish, gapirish, ovoz o'zgartiriladi. Xullas, men butkul boshqa odamga aylanishim kerak bo'ladi. So'ngra turmaga borib istalgan kameraga kiriladi-da, u yerda o'tirgan mahbus bilan yaqindan tanishiladi. Shunday tanishish kerakki, hayotini to'liq o'rganib chiqish va tergovchi qila olmagan ishlarni qilish lozim. Ya'ni, mahbusning haqiqiy dardkashiga, kerakli odamiga aylanish…
Tashkilotdagilar esa, barmoqlar qaltirayaptimi-yo'qmi, gaplashayotganda ko'zlarim yoshlanyaptimi-yo'qmi, o'zimni qanday tutyapman, hammasini kuzatib turishadi. Mabodo sal xatoga yo'l qo'ysam yoxud bo'shashganim sezilsa, tamom, shuncha yil vaqt o'tkazib o'qiganlarimga qarab o'tirmasdan, haydab yuborishadi. Bu ham katta bir imtihon.
Nima ham qilardim? Aytilganidek, kameraga kirib bordim. Mahbus bilan uzun kechalarda astoydil suhbatlashdim, dardlashdim. Ozodlikda qotil bo'lgan ekan. Hozir esa, o'z o'limini kutib o'tiribdi.
Ishonasizmi, bitimga ko'ra, unga kerakli odamga aylangach, o'sha o'lim jazosini men bajarishim lozim edi. Demak, men ham do'stman, ham uning jallodi! Faqat u bilmaydi. Bexabar.

* * *

Men uning hayoti bilan yaqindan tanishdim. Hatto, tergovchi, ota-onasi, opa-singillaridan ham ko'proq ma'lumotlar oldim. Bunga yana bir sabab shu ediki, o'limga mahkum etilgan mahbuslarning kamerasida bemalol, ochiqdan-ochiq suhbatlar o'tkazish mumkin. Ruxsat berishadi. Chunki, mahbus hayotining so'nggi lahzalarini ma'lum ma'noda o'zi istagan xursandchilikda o'tkazishga haqlidek hisoblanadi. Turmadagilar uni qiyin-qistovga olaverishmaydi.
Lekin kunlar o'tgani sayin yaqin do'st rolini ijro etish men uchun qiyinlashib borardi. Kun sayin o'zimni mahbusning qarshisida aybdor hisoblab borardim. Nafaqat u, balki, o'zim ham mahbusga yanada o'rganib qolayotgandim. Biz do'stlashib qolgandik.
Men nahotki shunday yaqin do'stimni bir kun kelib o'z qo'llarim bilan o'ldirsam?
Qarang, mahbusning sochlari qirib tashlangan. Mana shu yaltiroq boshiga vaqti kelib to'pponcha tirashim va o'ldirishim lozim. To'pponcha tutishi kerak bo'lgan barmoqlarimni ovqat vaqtida ham, suhbat chog'ida ham atayin yashirardim. Unga ko'rsatishga vijdonim yo'l qo'ymasdi. Afsuski, menga qo'yilgan shartlarni unutmasligim kerak. Shuning uchun uning shafqatsiz odamligini, qotilligini miyamda ko'proq aylantirib, unga nisbatan qalbimda nafrat tuyg'usini majburan kuchaytirib bordim. Agar mana shu majburiy tuyg'ularga bo'ysunmasdan ko'ngilchanlik qilsam, men uchun hammasi tugashi muqarrarligini bilardim.

* * *
Har kecha uxlashga yotishdan avval men «Narsalaringni olmasdan tashqariga chiq!» degan buyruqni kutardim. Menga qo'shilib u ham dahshatga tushgan ko'yi shu buyruqni kutardi. Sho'rlikning uyqu orasida og'ir xo'rsinishlarini eshitib tezroq o'sha yaramas jallodlik ishini amalga oshirishni, uni qiynoqlardan tezroq xalos etishni istardim. Ba'zan o'z rolimdan ham voz kechgim kelib ketardi. Mayli, bir umrga shu kameradan tashqariga chiqarishmasin…
Nihoyat, o'sha kun keldi.
— Narsalaringni olmasdan tashqariga chiq! — degan buyruqni eshitdik.
Mahbus do'stimning rangi oqarib ketdi. Barmoqlari, lablarida titroq turdi. Og'ir qadamlar tashlab tashqariga yo'l oldi. Chiqishdan avval men tomonga o'girildi-da, qo'l uzatdi.
— Rahmat senga, do'stim! Hammasi uchun rahmat!
Xo'sh, nima deb javob qaytaray?
Qo'lini mahkam qisib qo'ydim.
— Bardam bo'l!
Mahbusni olib chiqib ketishdi. Mening qo'limga esa, to'pponcha tutqazishdi. Patronni o'qdonga joyladim. Egnimga qandaydir xalat kiydirishdi. Men kameradan chiqib mahbuslar o'ldirib yuboriladigan maxsus kamera tomon yo'l oldim.
Oldinda turma xizmatchisi turardi. Uning panasiga borib to'xtadim. Eshik ochilishini kutdim. Eshik ochilgach, turma xizmatchisi menga yo'l bo'shatdi. Kirishim uchunmas, o'q uzishim uchun imkon berdi.
Otolmasam kerak deb xayol qilgandim. Ammo otdim!
Mahbus qattiq titradi, boshini ikki qo'li bilan changallagancha chayqalib ketdi. Biroq yiqilmadi.
Yuragim qinidan chiqib ketayozdi shu onda. Nahotki, mo'ljalga aniq ura olmadim?..
Yo'q, uribman. Faqat o'q haqiqiy emasligi ma'lum bo'ldi. Nega? Nega bunday qilishdi?
Mahbus qo'llarini tushirib men tomon o'girildi va meni — o'zining kameradoshini, yaqin do'stiga aylangan odamni ko'rdi. Ha, bu atayin uyushtirilgandi. Men uning ko'zlariga tik qaray olishim va o'z ishimni aqlimga bo'ysungan holda, o'z ixtiyorim bilan amalga oshirishim uchun shu hiyla o'ylab topilgandi. Insoniy hislardan burchni ustun qo'ya olishim uchun qilingandi bu ish. Qani, kursant, endi ikkovidan xohlaganingni o'zing tanla!..
Men mahbusning yuziga qarata o'q uzdim…
Hammas tugadi. Meni ichkilik qo'yilgan stol qarshisiga olib borishdi. Yonimda esa, tashkilotimizning baland bo'yli xodimlaridan biri turardi.
— Kechir, yigit, busiz mumkin emasdi. — dedi u yelkamga qoqib. — Haqiqiy xizmat paytida sen qog'oz qo'g'irchoqlarmas, tirik, jonli dushmanlar bilan ro'baro' bo'lasan. Bu o'yin emas, balki, jang bo'ladi. Jangda yo g'olib bo'lish kerak, yo o'lish zarur. Bir soniyalik bo'shashishing ham senga ajal hadya etishi tayin. U holda o'zingga qo'shib tashkilotimizning taqdirini ham go'rga olib ketasan. Bu yaxshi emas. Biz o'z xodimimizga yuz foiz ishonishimiz, har qanday vaziyatda ham u ishonchimizni oqlay olishiga amin bo'lishimiz kerak. Sen bir kun kelib qandaydir sotqin, xoinlarga qarshi kurashasan. Agar ko'ngilchanlik qilsang, boya aytganimdek, o'zing o'lim topasan. Bilib qo'y, bugungi sinov so'nggisi edi. Sen bu ishni a'lo darajada ado etding. Tabriklayman!..

* * *
Oradan bir oy o'tib men o'qishni tamomladim. Tantanali yig'ilish, bitiruv kechasi, tabriklashlar sodir bo'lmadi. Bu ham mayli. Hatto, diplom ham berishmadi. Shu haqda so'raganimda instruktor meni urishib ham tashladi.
— Nima deb o'ylovding? Bizning tashkilot qandaydir o'quv yurti emas. Biz hech qanaqangi diplom bermaymiz. Biz aslida yo'qmiz.
— Endi nima qilaman? — so'radim undan.
— Ahmoqona savollar berishni bas qil! Kutasan!
Alam qildi. Yana ko'nglim bo'shab,